Η περίοδος της
κρίσης συμπίπτει με ένα αυξημένο ενδιαφέρον για το έργο του Π.Κονδύλη ( εφεξής
ΠΚ). Ο κυριότερος λόγος είναι η ακρίβεια των περιγραφών για τις εκφράσεις κα την αρχιτεκτονική της
κρίσης. Ενώ ο Κονδύλης δεν είναι ο μόνος που περιγράφει την επερχόμενη κρίση κατά
την εποχή της «εκσυγχρονιστικής» ευφορίας είναι ίσως ο πιο ακριβής (1).
Ταυτόχρονα το έργο του φαίνεται να αφορά τις πιο αντίρροπες στάσεις της
ιδεοκίνησης .
Συνοπτικά, αν όλα
μπορούν να συμπυκνωθούν σε δύο κείμενα ,
σημειώνουμε:
Οι «Γεωπολιτικοί» της πατριωτικής (δεξιάς ή αριστεράς) οπτικής
ενδιαφέρονται για την τυπολογία του «εχθρού φίλου» όπως αυτή τεκμηριώνει
μια στρατηγική κατεύθυνση στο επίμετρο του έργου «Θεωρία του Πολέμου»
Οι «Αριστεροί-Ελευθεριακοί»
(πηγή) και οι «Γιανναρικοί Συντηρητικοί» (πηγή) διαβάζουν με ενδιαφέρον
τον πρόλογο του «Ελληνικού Διαφωτισμού» για να τεκμηριώσουν τη Νεοελληνική
αστική καχεξία και την παραλυτική
αδυναμία του τρέχοντος Ελληνικού σχηματισμού να επιβιώσει στο καθεστώς της
πλανητικής μαζικής δημοκρατίας.
Δεν είναι
περίεργο το έργο ενός φιλόσοφου να έχει πολλαπλές αναγνώσεις, είναι όμως ενδιαφέρον
όταν αυτός ασχολείται ως πολιτικός επιστήμονας με τον πυρήνα των κοινωνικών
προβλημάτων. Ο Κονδύλης έχει απ’ ευθείας αναφορές στα πολιτικά επίδικα της συγκυρίας,
έστω από μια επιστημολογική απόσταση ,
που επιτρέπει πολλαπλές αναγνώσεις, Ωστόσο εν ζωή ο ίδιος ευτύχησε να
αναμετρηθεί με κριτικές προς το έργο του από μια πλευρά της ιδεοκίνησης που
χοντρικά θα καταγράφαμε ως «αριστερή φιλοευρωπαϊκή
ακαδημία» (2). Επομένως το έργο του δεν είναι κατ’ αρχάς μια κατάθεση
οικουμενικής αποδοχής, το αντίθετο μάλιστα.
Η τρέχουσα ενασχόληση
όμως με τον Κονδύλη δείχνει να αποσιωπά τις διαφωνίες που ήδη αναφέρθηκαν ενώ
απουσιάζει εμφατικά ίσως η πιο έντιμη και παραγωγική εξέλιξη του έργου του :
αναφέρομαι στον Αιμίλιο Μεταξόπουλο ( εφεξής ΑΜ) και το βιβλίο του «Αυτοσυντήρηση-Πόλεμος-Πολιτικλη»
( εφεξής ΑΠΠ).
Το ΑΠΠ έχει μια
μοναδική ιδιότητα
Επεκτείνει το
Κονδυλικό εγχείρημα του «Ισχύς και Απόφαση» ( εφεξής ΙΑ) πάνω στα θεμέλια του
Κονδύλη, αλλά ταυτόχρονα αναδεικνύει ζητήματα (σφάλματα στην ορολογία του ΑΜ)
τα οποία δεν καταδεικνύονται τόσο αδρά από τους θεμελιακά πολέμιους του ΙΑ (λόγω της περιπλοκής
που έχει καταστατικά η αντιμαχία ενός «περιγραφικού» πχ Κονδύλη με ένα «στρατευμένο»
πχ Ψυχοπαίδη όπως θα δείξουμε πιο κάτω) .Η
οξυδέρκεια του ΑΜ αποκαλύπτει πως εκτός
από τους συγχρονισμούς της συγκυρίας υπάρχουν αφετηριακές αναφορές που οδηγούν
το έργο του Κονδύλη σε ένα τύπο «ευρείας
αποδοχής». Ο ΑΜ όντας «Κονδυλικός» απορρίπτει αυτές τις αναφορές και
μετασχηματίζει το «περιγραφικό» ΙΑ σε
ένα πιο πολεμικό και οξύ, αλλά πάντα «αξιολογικά ουδέτερο» ΑΠΠ.
Αν απλοποιήσουμε
το ΙΑ σε βαθμό ιεροσυλίας μπορούμε να διακρίνουμε δύο θεμέλια :
·
Την
επέκταση της έννοιας του «εχθρού φίλου» του Schmitt από το πεδίο της πολιτικής στο ευρύτερο χώρο της ανθρωπολογίας (3)
·
Την
αναμόρφωση της Βεμπεριανής αξιολογικής ουδετερότητας σε «περιγραφή»
Τούτων δοθέντων η
«Περιγραφική θεωρία της Απόφασης» (ΠΘΑ) αναμετράται μονίμως με το εξής παράδοξο :
καθώς όλες οι θεωρίες –ιδέες είναι μετασχηματισμένες αξιώσεις ισχύος , τότε η
περιγραφική θεωρία επιφυλάσσει στον εαυτό της τη δυνατότητα να περιγράψει όλες τις
ιδέες χωρίς να επιδιώκει να αξιώσει ισχύ για την ίδια. Η ΠΘΑ επιβάλει στον
εισηγητή της να είναι οξύς κριτικός για όλο το φάσμα των ιδεών και κοινωνικών
πρακτικών αλλά ο ίδιος ως φυσικό πρόσωπο καθηλώνεται ως ένας αιώνιος Είρων (ΑΠΠ
σ 146) . Ο εισηγητής της ΠΘΑ φαίνεται τελικά ως «άχρηστος ή και απελπισμένος» (ΑΠΠ
σ 147)
Η τρέχουσα
καθολική συγκατάνευση στο έργο του ΠΚ
δεν είναι τόσο μια χειρονομία σεβασμού ούτε μια φουριόζικη αναζήτηση της αλήθειας
κάποιου που δείχνει να καταλαβαίνει το εκάστοτε μέλλον, είναι μια στάση που
πηγάζει καταστατικά από την ιδιότυπη θέση του «περιγράφοντος» στοχαστή του ΙΑ.
Με ένα τρόπο ο ΑΜ
αναγνωρίζει το σφάλμα του ΠΚ και ενώ διατηρεί αναλλοίωτη τη πρώτη θεμελιακή
θέση των «πολέμιων» του ΙΑ ,προχωρεί σε
ένα ενδιαφέρον βήμα εμπλουτισμού της θεματολογίας και λύσεως του παράδοξου του «περιγράφοντος»
. Ο «περιγράφων» του ΙΑ αφού εμβαθύνει
στον κόσμο των ιδεών και ανθρώπων τελικά παραμένει ένας Είρων από μια θέση «Αρχιμήδειου»
παρατηρητή (ΑΠΠ σ 149).
Το θεωρητικό
στρατήγημα του ΑΜ είναι διπλό
Αφ’ ενός εμβαθύνει
και διευρύνει την έννοια της Απόφασης του ΠΚ στην έννοια της «Κοσμοκατασκευής»
την οποία εντίμως δανείζεται , κατά
δήλωση του, από τον Αμερικανό Nelson Goodman (πηγή)
Αφ’ ετέρου εντάσσει
την έννοια της «Κοσμοκατασκευής » στο επιστημολογικό ταξινομικό πλαίσιο του Imre Lakatos. Ο ΑΜ ως βασικός μεταφραστής του Lakatos (πηγή)
αναγνωρίζει στο πλαίσιο των «ερευνητικών προγραμμάτων» το αρτιότερο σχήμα εντός
του οποίου είναι δυνατό να ελέγξει εμπειρικά μια
«Επιστήμη». Με την ένταξη της θεωρίας της «Κοσμοκατασκευής» στο σχήμα
του Lakatos τότε αυτή αποκαθηλώνεται από το ιδιόμορφο σημείο του «περιγράφοντος» του ΙΑ
και γειώνεται στο αυστηρό έδαφος του ελέγχου των επιστημών.. Ενώ στο ΙΑ
αναδύεται μια έννοια ενός έσχατου σημείου παρατήρησης, το οποίο τελικά
καθηλώνει τον «περιγράφοντα» ως Είρωνα ( εξ’ ου και η «καθολική» αποδοχή) στο ΑΠΠ η «Κοσμοκατασκευή» ρίχνεται στην αντιμαχία
των «ερευνητικών προγραμμάτων» . Οι συνέπειες είναι σημαντικές :
Η θεωρία της Κοσμοκατασκευής
«διαθέτει σκληρό πυρήνα , αρνητική και
θετική ευρετική, επιχειρεί να εξηγήσει μέσα από μια σειρά διαδοχικών ή
επάλληλων θεωριών , καμία από τις οποίες δεν κρίνεται αυτοτελώς, ορισμένα
μείζονος σημασίας φαινόμενα ιστορικού , κοινωνιολογικού και πολιτικού τύπου.
Ερίζει , στο πρωτοβάθμιο επίπεδο με άλλα εναλλακτικά προγράμματα και
αξιολογείται σε αυτό μέσα στην χρονική διάρκεια με βάση δύο κριτήρια αποδεξιμότητας
που ισχύουν για αυτό το επίπεδο. Από την
άποψη αυτή κρίνεται εμπειρικά ( ΑΠΠ σ238)
Ο ΑΜ καταθέτει
λοιπόν μια συνολική θεωρία η οποία, σε αντίθεση με τον ΠΚ ( ο δεν επέμενε στα θέματα αυτά ΑΠΠ σ 252) έχει
προκαταβολικά επιστημολογικές σταθερές επιβεβαίωσης. Από επιστημολογική άποψη η
θεωρία του ΑΜ είναι , και διεκδικεί να είναι αρτιότερη από το ΙΑ.
Συμπερασματικά
μπορούμε να πούμε πως η θέση του «Είρωνος» του ΠΚ στο ΙΑ ,είναι αποτέλεσμα της ελλείπουσας
επιστημολογικής τεκμηρίωσης που επιχειρεί ο ΑΜ στο ΑΠΠ. Είναι ενδιαφέρον ότι ο
άρτιος επαγωγικός τρόπος κατασκευής του ΑΠΠ επιτρέπει στον ΑΜ να διατηρήσει
ανέπαφο τον «γνωσιοθεωρητικό σχετισκισμό» του αλλά ταυτόχρονα να εμπλακεί
πλήρως στις αντιμαχίες της άμεσης συγκυρίας και σηματοδοτήσει ένα πολιτικό
στίγμα στα αριστερά της συμβατικής κλίμακας.
Αν οι φιλοσοφικές
ενασχολήσεις έχουν ένα πρακτικό μήνυμα αυτό είναι πως η ενδιαφέρουσα ίσως
περίεργη καθολική αποδοχή του Κονδύλη έχει ένα φιλοσοφικό υπόβαθρο το οποίο
αποκάλυψε κριτικά ο πιο συνεπής και παραγωγικός Κονδυλιστής Α.Μεταξόπουλος.
(1)
Εδώ, μια ενδιαφέρουσα καταγραφή όλων
των προγνώσεων για την κρίση ( Κονδύλης, Γιανναράς Αξελός ,Ράμφος ,Δήμου κλπ)
(2)
Πιο
σημαντική και παραγωγική είναι η διαφορά με τον Κ.Ψυχοπαίδη ( Δες Γ.Φαράκλα
Νόημα και Κυριαρχία) . Υπάρχουν διάλογοι με τους Βιρβιδάκη, Τσινορέμα κλπ
(3)
Είναι
σχεδόν οξύμωρο πως ο απορριπτέος από τους ΠΚ και ΑΜ μεταμοντέρνος Derrida (ένα «τίποτα» σύμφωνα με τον ΑΜ! ) έχει
αναδείξει τα γλωσσικά ζητήματα που αναδύονται με την εσφαλμένη χρήση των όρων «εχθρός
φίλος» . Ο ίδιος ο Schmitt έχει σημειώσει πως η ορολογία του συνάδει με τον αρχαιοελληνικό τύπο του «πολέμιου»
και όχι του «εχθρού» . Με ένα ατυχή σχεδόν λυπηρό τρόπο η Ελληνική ιδεοκίνηση
μεταφράζει ανεπεξέργαστα το friend enemy ενώ ο Scmitt για να αποσυνδέσει τις έννοιες του «πολέμιο» και του «εχθρού» χρησιμοποιεί
τον όρο «friend - foe». Το ορθό φιλοσοφικά, φιλολογικά και
γεννεολογικά «πολέμιος» απουσιάζει από την τρέχουσα νεοελληνική ιδεοκίνηση όταν
αυτή αναφέρεται στον Schmitt ή
τον ΠΚ. Περισσότερα στο J.Derrida .The politics of friendship