Πέραν του Οριενταλισμού

Η ανάρτηση αφιερώνεται στον blogger Ονειρμό (Ταξικές Μηχανές) , ο οποίος σεβόμενος τις σοβαρές διαφορές μας παραμένει ένας τόσο παραγωγικός συνομιλητής .

Η ενασχόληση με ένα βιβλίο του Ahmed Davutoglu (εφεξής AD) , στην σημερινή συγκυρία είναι ατυχής . Ο AD έγινε πρωθυπουργός ενώ εδώ και πολλά χρόνια θεωρείται ως κύριος θεωρητικός των γεωπολιτικών επιλογών της Τουρκίας. Όμως η ενασχόληση θα γίνει με ένα βιβλίο πολιτικής φιλοσοφίας, το οποίο στην δική ανάγνωση, υπερβαίνει τις τρέχουσες γεωπολιτικές συνθήκες και αφορά μια ευρύτερη προβληματική. Αναφέρομαι στο «Εναλλακτικές Κοσμοθεωρίες» (εφεξής ΕΚ) το οποίο είναι ένα θεμελιακό κείμενο το οποίο εμπλουτίζει την Πολιτική Θεωρία και αποκαλύπτει το Ισλαμικό υπόδειγμα μέσω μιας μη οριενταλιστικής ματιάς. Ατυχώς το όνομα και οι πολλαπλές ιδιότητες του συγγραφέα υπερκάλυψαν την ποιότητα της εργασίας του με αποτέλεσμα η εντόπια κριτική να το δει με τον πρεσβυωπικό φακό της γεωγραφικής εγγύτητας.

Κι’ όμως το ΕΚ είναι μια ενδελεχής παράλληλη κριτική και διασάφηση δύο διαφορετικών υποδειγμάτων πολιτικής οντολογίας : του «Δυτικού» και του «Ισλαμικού». Το ΕΚ προσπαθεί να διατυπώσει μια απόδειξη μιας «ανωτερότητας» του Ισλαμικού παραδείγματος, όμως αυτή γίνεται στο έδαφος μιας εύλογης κριτικής του «Δυτικού» κόσμου, και τελικά υπερβαίνει το Ισλαμικό παράδειγμα. Ουσιαστικά ο AD επαναφέρει από ένα μη οριενταλιστικό δρόμο ένα σύγχρονο ερώτημα: Μήπως  η λύση των σύγχρονων προβλημάτων ευρίσκεται στην επανείσοδο κανονιστικών ηθικών αρχών ως υπέρτερων οντολογικά έναντι των λειτουργιστικών και συμμετοχικών αρχών που προωθεί το Δυτικό υπόδειγμα;

Στην δική μου ανάγνωση ο AD παρότι διερευνά μια ανωτερότητα του Ισλαμ per ce, τελικά επαναφέρει την επικαιρότητα να επαναθεμελιωθεί ενός συνεκτικό, συμπαγές πλέγμα ηθικών κανονιστικών αρχών οι οποίες μπορούν να οριοθετήσουν το σημερινό χάος. Η ανάγνωση του ΕΚ στα πλαίσια μιας Νεοοθωμανικής ή ισλαμικής πολεμικής διερεύνησης σκόπιμα υποτιμά το εύρος και την ποιότητα της εργασίας του AD η οποία ενέχει θέση θεμελιακής εργασίας ισάξιας του Huntington και των αναζητήσεων του G.Agamben για την Λατινική Αυτοκρατορία.

Βεβαίως η ποιότητα του ΕΚ δεν νομιμοποιεί το πολιτικό πρόσωπο AD , ούτε παρέχει κανενός είδους διαβατήριο ή βίζα για τις πολιτικές πράξεις. Διάβασα το ΕΚ ανεξάρτητα από τις ιδιότητες του συγγραφέα

Ατυχής μετάφραση του τίτλου

Το βιβλίο τιτλοφορείται στο πρωτότυπο : «Alternative Paradigms. The Impact Of Islamic and Western Weltanschauungs on Political Theory». Οι μεταφραστές και επιμελητές της έκδοσης ενώ κάνουν μια πολύπλοκη επαινετή προσπάθεια να μεταφράσουν ακριβώς πλήθος αραβικών και τουρκικών θεολογικών όρων, ουσιαστικά κατακρεουργούν τον τίτλο.

 Πρόκειται για ατυχή προσαρμογή που από την αρχή προσανατολίζει λάθος τον αναγνώστη. Οι επιμελητές προσπερνούν τον ακριβή και επιστημολογικά σημαντικό όρο Paradigm.Ομοίως προσπερνούν την αναγκαιότητα του αμετάφραστου Weltanschauungs και επιβάλουν τόσο για το Paradigm όσο και για το Weltanschauungs τον προβληματικό, στην συνολική σηματοδότηση, όρο «κοσμοθεωρία». Το Weltanschauungs παραπέμπει ταυτόχρονα σε «κοσμοεικόνες» και «κοσμοθεωρίες». Η εισδοχή του «Weltanschauungs» ως αμετάφραστο στον τίτλο, συνάδει με την προσπάθεια του AD ,να σηματοδοτήσει με ακρίβεια εννοιολογήσεις οι οποίες δεν μεταφράζονται με ακρίβεια από το Δυτικό προς το Ισλαμικό υπόδειγμα και αντιστρόφως. Το βιβλίο εξετάζει δυο Weltanschauungs ως θεμέλια δύο παραδειγμάτων – paradigms, δηλαδή συνεκτικών πολιτικών οντολογιών που αναφέρονται σε συγκεκριμένες συνθήκες και υπόκεινται στους νόμους αλλαγών τους. 

Το ΕΚ  αναλύει   δύο «παραδείγματα» και δύο Weltanschauungs. 

Ο Ελληνικός τίτλος λοιπόν λειτουργεί σχεδόν αποπροσανατολιστικά και μετατρέπει μια ενδελεχή ανάλυση παραδειγμάτων σε σύγκρουση κοσμοθεωριών ,στο σχήμα «Δημοκρατία εναντίον Κομμουνισμού»

Δύο Παραδείγματα

Η ανάλυση του Δυτικού παραδείγματος γίνεται στο σχήμα της κριτικής του Carl Schmitt για την Πολιτική Θεολογία, παρότι το όνομα του απουσιάζει παντελώς. Γράφεται:

«Έτσι αυτό το κοσμικό στοιχείο στη ζωή και στον νόμο στη δυτική εμπειρία ‘έχει αναμορφωθεί και οι λειτουργικές σφαίρες των δυο κοινοπολιτειών ( η διάκριση μεταξύ των οποίων έχει επιβιώσει ως σημαντικό αντιληπτικό, πνευματικό και θεσμικό φαινόμενο   στη δυτική παράδοση από την αρχαία μέχρι τη σύγχρονη εποχή) έχουν επανακαθορισθεί. Έτσι το κοσμικό στοιχείο δεν αποτελεί καινούργιο ή σύγχρονο χαρακτηριστικό του δυτικού πολιτισμού ,αλλά και αναμορφωμένο στοιχείο που επιβίωσε ανά τους αιώνες μέσα στο πλαίσιο της αξιολογικής εξειδίκευσης , η οποία έχει άμεσους δεσμούς με την οντολογική εγγύτητα και την επιστημολογική εξειδίκευση της αλήθειας». (υπογράμμιση Hypothesis)

Ο AD δεν αντιπαραβάλει ένα «κοσμικό» Δυτικό υπόδειγμα έναντι ενός «θεοκρατικού» Ισλαμικού παραδείγματος, αλλά αναδεικνύει την Πολιτική Θεολογία του Δυτικού υποδείγματος. Επομένως έχουμε δυο διαφορετικές Πολιτικές Θεολογίες.

Η διαπραγμάτευση- αντίστιξη των δύο Πολιτικών Θεολογιών γίνεται μέσω της έννοιας κλειδί της «οντολογικής εγγύτητας». Ως «οντολογική εγγύτητα» εννοείται η διαπραγμάτευση των τριών επιπέδων Θεός Άνθρωπος Φύση . Στην Δύση τα επίπεδα αυτά ορίζονται αλλά τελικά «εγγίζουν». Η Δύση θεολογεί και συμφύρει τα οντολογικά επίπεδα ενώ θεωρεί ότι τα έχει διαχωρίσει.

Αντιστρόφως ο AD θεωρεί ότι στο Ισλαμ, η ύπαρξη ενός συμπαγούς διαχωρισμένου υπερβατολογικού επιπέδου μέσω της έννοιας του Ταουχίντ, εγγυάται τελικά τις λειτουργίες και τα δικαιώματα του λεγόμενου κοσμικού επιπέδου. Το συμπαγές υπερβατολογικό επίπεδο στο οποίο δεν υπάρχουν ούτε μέρη, ούτε ενέργειες, ούτε ουσίες λειτουργεί ως κοσμολογικός εγγυητής μέσω των ηθικών προταγμάτων τα οποία παράγει.

Αν θέλαμε να απλοποιήσουμε τελείως το σχήμα του ΕΚ θα λέγαμε

Τόσο το Δυτικό όσο και το Ισλαμικό υπόδειγμα θεολογούν. Μεταξύ δύο Πολιτικών Θεολογιών το Ισλαμ υπερτερεί οντολογικά  (στην έννοια του ορισμού και της διαπραγμάτευσης οντολογικής εγγύτητας) .

Αμηχανία

Το κείμενο του AD  προκαλεί εύλογη αμηχανία η οποία εκφράζεται με την αντιμετώπιση του. Η αντιμετώπιση αυτή το υποβιβάζει εκ των προτέρων ως απολογητικό μιας απλοϊκής θεοκρατίας. Είναι πολύ ενδιαφέρον ότι η ανάλυση και κριτική του AD προς το Δυτικό υπόδειγμα δεν διαφέρει κατά πολύ από την κριτική που ασκείται από την πλευρά μιας «Ανατολικής» θεολογίας όπως πχ εκφράζει ο Χ.Γιανναράς (*). Έτσι η κριτική γίνεται μέσω της πεπατημένης που εδράζεται στους γεωπολιτικούς προβληματισμούς του πολιτικού Davutaglu.

Η ηθική επανέρχεται

Είναι σαφές ότι ο οργανικός οριενταλισμός της Ελληνικής ιδεοκίνησης και η συστηματική copy paste  πρακτική , προφανώς αποδιοργανώνεται όταν αντιμετωπίζονται κείμενα πολιτικής φιλοσοφίας εκτός της Δυτικής Παράδοσης. Το ΕΚ ,πέραν της ενδελεχούς διαπραγμάτευσης του Ισλαμ , επαναφέρει μέσω μιας άλλη διαδρομής τα οικουμενικά ζητήματα ηθικής. 

Στο σύγχρονο κόσμο τα προβλήματα διογκώνονται αλλά οι λύσεις τελικά προκρίνονται μέσω διαπραγματεύσεων που όλες είναι εκδοχές της Πολιτικής Οικονομίας. Εδώ όμως έχουμε μια άλλη πρόταση. Απέναντι στα λειτουργιστικά σχήματα της Πολιτικής Οικονομίας ο AD προκρίνει οικουμενικούς Ηθικούς Κώδικες που τεκμαίρονται από μια Πολιτική Θεολογία. Δεν είναι μια απάντηση που προσωπικά με ικανοποιεί αλλά επισημαίνω πως επαναφέρει τα οικουμενικά ζητήματα σε ένα επίπεδο Ηθικής. Απέναντι στην συνεκτική , συμπαγή απάντηση του Πολιτικού Ισλαμ δεν υπάρχουν και τόσες αντίστοιχες αντιπροτάσεις. 

Τα φαινόμενα Ισιλ, Ερντογανισμού, ενίσχυσης του Ισλαμ πέραν της Εγγύς Ανατολής ( Άπω Ανατολής,Αφρική) δεν ανήκουν στην περιοχή της γεωπολιτικής ή της αγχολυτικής  αφήγησης των «θυμάτων της παγκοσμιοποίησης». Έχουμε προφανώς για την ενίσχυση ενός τύπου απάντηση σε ηθικά ζητήματα. Η φιλοσοφική  τεκμηρίωση αυτής της απάντησης φαντάζει εξωτική, ή εύκολα αποκρούσιμη μέσω των οριενταλιστικών αφηγήσεων ωστόσο μάλλον η τρέχουσα αντιμετώπιση της  προδίδει ραστώνη , ευκολία και επανάληψη. Το ΕΚ τουλάχιστον απαιτεί μια πιο σοβαρή αντιμετώπιση.

Info:      Αχμεντ Νταβούτογλου : Εναλλακτικές Κοσμοθεωρίες .2103.Εκδόσεις Ποιότητα

Border Crossing – Toward a Comparative Political Theory 1999. Πανοραμική , αντιστικτική ανάλυση όλων των μη Δυτικών Πολιτικών Παραδόσεων και η σημερινή τους αξία (Ισλάμ, Ινδουισμός, Κομφούκιος, Βουδισμός κλπ)

              

(*)Το Πρόσωπο και ο  Έρως