Η συμφωνία του τσαμπάση

 

 

 

Η τελευταία ταινία του Matt Damon για τον Jason Bourne με τον ομώνυμο τίτλο  είχε μια ενδιαφέρουσα πτυχή : ο ήρωας προσπαθεί να ξεφύγει από τον δολοφόνο του στην φλεγόμενη Αθήνα. Νυχτερινές διαδηλώσεις με εκατοντάδες μολότοφ, πανδαιμόνιο με Ματ , δεκάδες ελληνικές σημαίες, γενικό χάος , ανακοινώσεις για «κατάσταση ανάγκης» , οπλοφόροι σε ταράτσες , εκτελέσεις εν ψυχρώ και όλα αυτά με την δυνατότητα της CIA να παρακολουθεί τα πάντα μέσω καμερών, να κατευθύνει τον εκτελεστή εναντίο του Bourne με ακρίβεια χιλιοστού: αυτή είναι η Αθήνα που θα δει ο μέσος θεατής της ταινίας.

Δεν φτάνει που η Αθήνα παρουσιάζεται ως εάν οι αναρχικοί είναι εκατό χιλιάδες η δε Στουρνάρα δεν είναι παρά ένας από τους χίλιους διακόσιους δρόμους που γίνονται επεισόδια, η αρνητική έκπληξη έρχεται στο τέλος της ταινίας όπου αναφέρονται οι τεχνικοί συντελεστές. Αυτό το κινηματογραφικό νυχτερινό υπερθέαμα καταστροφών έχει γυριστεί στην Τενερίφη όπου εργάστηκαν συνολικά περίπου διακόσιοι  άνθρωποι μόνο ως τεχνικοί. Στις αναφορές της ταινίας απουσιάζουν οι ηθοποιοί που έπαιζαν το πλήθος.

Ο κύριος Damon δεν φτάνει που μας παρουσιάζει ως Ευρωπαϊκή εκδοχή του Χαλεπίου ,  δεν γύρισε ούτε μια σκηνή στην Αθήνα για να πληρωθεί κανένας τεχνικός, ηθοποιός και τελικά έστησε μια νύκτα Δεκεμβρίου 2008 με  κοστούμια, ελληνικές πινακίδες, Ματ κλπ όλα «κατασκευασμένα». Αν τα γύριζε αυτά στην Αθήνα θα μας έμενε η δυσφήμηση αλλά θα «έπεφτε» και κανένα ευρώ στην πόλη.

Με κάποιο τρόπο ο Damon μας αντιμετώπισε όπως η διεθνής κοινή γνώμη: εξεγερμένους και εκνευρισμένους κατά της λιτότητας , αρκετά γραφικούς όμως  ώστε να μας αρμόζει η συμπάθεια προς τον αδύνατο αλλά και η απαραίτητη απόσταση για το «ου μπλέξεις». Ωραία η Αθήνα με τις φλόγες αλλά όχι και να βάλουμε τα λεφτά μας να την να κινηματογραφήσουμε. Συμπαθείς οι Έλληνες ως το αρχέτυπο της Ευρωπαϊκής λιτότητας, αλλά η απόσταση ασφαλείας επιτρέπει την έκφραση συμπάθειας.

Την ώρα που  η λεγόμενη δεύτερη αξιολόγηση καθυστερεί λόγω του συγχρονισμού ενός πλήθους παραγόντων και ενώ η βλάβη από την παράταση είναι προφανής, διάφοροι συντελεστές από το Ευρωπαϊκό σύστημα δεν φείδονται επαίνων και ευσήμων εκδηλώνοντας την υποτίμηση τους μέσω του υποκριτικού παραγορητικού λόγου. Οι όποιοι ικανοποιημένοι από την πορεία των μεταρρυθμίσεων δεν μπορούν να επέμβουν ώστε να τελειώνει η εκκρεμότητα;

Η αξιολόγηση μοιάζει με τις ιδιόμορφες συμφωνίες του τσαμπάση ( ζωέμπορα) στις ζωοπανηγύρεις της μεταπολεμικής αγροτικής Ελλάδας. Ο τσαμπάσης παίρνει προμήθεια από αγοραστή και πωλητή. Πριν καλά καλά κλείσει η συμφωνία παίρνει τα χέρια των συναλλασσόμενων και τα υποχρεώνει σε μια χειραψία συμφωνίας. Οι συναλλασσόμενοι συνεχίζουν να διαφωνούν στο τίμημα αλλά τα χέρια τους δεμένα κινούνται πάνω κάτω από την επέμβαση του ζωέμπορα. Η χειραψία μπορούσε να κρατήσει πολλά λεπτά ή να λυθεί στο τέλος προς απογοήτευση του μεσολαβητή. Την σκηνή αυτή μας παρέδωσε μοναδικά ο Τορνές στον «Μπαλαμό».

Αυτή η συμφωνία για την αξιολόγηση ,είναι μια ουσιαστικά μια επερχόμενη συμφωνία που τυπικά μπορεί να ακυρωθεί  ανά πάσα στιγμή αλλά κάποιος ενδιάμεσος έχει πάρει τα χέρια των πρωταγωνιστών και τα κινεί δεμένα ως εάν να έχει λήξει το θέμα. ‘Όλα είναι κατανοητά : η κυβέρνηση πρέπει να κρατήσει μια στοιχειώδη αριστερόφωνη ρητορεία ότι μάχεται σκληρά, οι δανειστές πρέπει να παριστάνουν ότι ξέρουν τι θέλουν τελικά, επομένως η αενάως επερχόμενη συμφωνία βολεύει τις κλασσικές δυνάμεις αδρανείας όπως αυτές έχουν σχηματιστεί μετά το τρίτο μνημόνιο.

Μια πραγματική έξοδος της Ελλάδος στις αγορές ίσως να ήταν τόσο ριζική αλλαγή που να απορρύθμιζε τους πάντες ,έστω και αν ρητορικά αυτή είναι η λεγόμενη «λύση».

Εδώ και καιρός όλο και γίνεται ορατός ο κίνδυνος πως το καινοφανές μοτίβο της συμφωνίας για μια επερχόμενη συμφωνία η οποία όμως μπορεί να μπλοκάρει , αυτή η διαρκής συνθήκη μιας πραγματικότητας υπό αίρεση , να γίνει όχι μόνο ένα ενδιάμεσο στάδιο αλλά μια επερχόμενη μακρά περίοδος «κανονικότητας».  

 

Η μελαγχολία της αντίστασης

 

Το να διαβάσεις 400 περίπου σελίδες  συντεταγμένες σε 3 κεφάλαια και 20 παραγράφους δεν είναι τόσο απλό.

Ιδίως όταν κάθε κεφάλαιο είναι μια ενιαία γιγαντιαία κειμενική ενότητα , μια υπερπαράγραφος, με μια σειρά από εγκιβωτισμένες παράγραφούς οι οποίες διακρίνονται μεταξύ τους  με μια ποικιλία σημείων στίξεων. Εντός των ενιαίων κεφαλαίων  ενυπάρχουν εξαντλητικές ρεαλιστικές περιγραφές , εσωτερικοί μονόλογοι και δύο μοναδικά δοκίμια για την ιστορία της αρμονίας στην μουσική και την βιοχημεία της  σήψης. Αυτός  ο εκτεταμένος κειμενικός σχηματισμός ,μέσα από την δαιδαλώδη γραμμική υφή του, μπορεί να αποδώσει μοναδικές στιγμές λεπτών συναισθημάτων , πολιτικές αναφορές ενώ τελικά εξιστορεί μια ενδιαφέρουσα πλοκή.

Αναφέρομαι στην «Μελαγχολία της Αντίστασης» , το δεύτερο βιβλίο του Lazlo Krasznahorkai που μεταφράζεται στα Ελληνικά.

Το βιβλίο υπερχειλίζει από μελαγχολία ενώ λείπει η αντίσταση: μια μικρή κοινωνία βυθίζεται σχεδόν υπνωτισμένη σε μια ατμόσφαιρα δυσπραγίας όπου οι ήρωες χαρακτηρίζονται από τα συναισθηματικά τους τραύματα και τις μικροπρεπείς ιδιοτέλειες τους.

Η αξία της «Μελαγχολίας» είναι ότι μόνο αυτή η σχεδόν βασανιστική εκτεταμένη γραφή μπορεί να αποδώσει την αίσθηση της βαθμιαίας διολίσθησης σε κατώτερα επίπεδα υλικής ζωής και κατίσχυσης της ιδιοτέλειας ,αυτό το γλίστρημα από το κοινότοπο στο κατώτερο.

Διαβάζοντας ένα βιβλίο για το απλό καθημερινό που σήπεται τόσο αργά ώστε κανείς να μην το καταλαβαίνει ,ξαφνικά επιμετρά τον τεράστιο χρόνο από το 10 στο 17 , επτά χρόνια μνημονιακής μελαγχολίας με αντιστασιακές εξάρσεις.

Η κυβέρνηση , αφού ως αντιπολίτευση έπαιξε τα ρέστα της, ασκώντας  ότι βέτο υπήρχε,  φτάνει ασθμαίνουσα σε μια ακόμη  κρίσιμη διαπραγμάτευση προσδοκώντας ότι κανείς άλλος δεν πρέπει να το «παίξει» Σύριζα , δηλαδή να διεκδικεί το μονοπώλιο της τελευταίας λέξης ,του βέτο. Η κοινωνία υπομονετικά πληρώνει όταν μπορεί όλους τους φόρους, διαμαρτύρεται χωρίς τις επινοημένες θεατρικότητες και τις υστερικές μπαλαφάρες  . Ποτέ άλλη κυβέρνηση δεν είχε τόσο παθητική συναίνεση και λυμφατική αντίδραση .

Το περιβάλλον έχει όλα τα χαρακτηριστικά δύο διαφορετικών διεξόδων : μπορεί να είναι η αφανής εσωτερική περίοδος που προετοιμάζει την μεγάλη αναγέννηση που πάντα έπεται ενός χρόνου εσωστρέφειας ή μπορεί να είναι μια υπνωτική σήψη των τραυματισμένων και των ιδιοτελών σαν τους ήρωες της «Μελαγχολίας».

Τα μαθηματικά δεδομένα είναι εναντίον μας: το αριθμητικό άθροισμα των πραγματικών αδύναμων και των λειτουργικά εξαρτημένων από το κράτος μέσω διαφόρων νομικών και εθιμικών ρυθμίσεων είναι μεγαλύτερο από τον «καθαρό» τομέα εισφοράς εσόδων προς το κρατικό ταμείο. Αν θεωρήσουμε πως τα πολιτικά προτάγματα είναι απλά  αιτήματα εισοδημάτων τότε δεν υπάρχει σωτηρία : η οποιαδήποτε πολιτική δύναμη που επιθυμεί να κυβερνήσει πρέπει να υποσχεθεί τα φανταστικά εισοδήματα της μαθηματικής πλειοψηφίας. Αν η εσωτερική ανισομέρεια συνδυαστεί με την γενικευμένη αταξία του «Δυτικού» κόσμου τότε η πρόγνωση καλύτερα ας μην καν διατυπωθεί.

Στην «Μελαγχολία», το καταπληκτικό εγκιβωτισμένο δοκίμιο για την βιοχημεία της σήψης αναδεικνύει  πως  το φαινόμενο με την οντολογική και αισθητική απαξία είναι ένα πλούσιο πολύπτυχο χημικό φαινόμενο που τεχνικά ίσως και να εκστασιάζει τους ειδικούς. Το κακό με την σήψη είναι πως είναι ανεπίστροφο φαινόμενο, δεν αλλάζει φορά αν εκκινήσει.

Η «Μελαγχολία» με τις πολλαπλές σημάνσεις της , μου υπενθύμισε πως η υπνωτική κατάσταση είναι τόσο επικίνδυνη. Ακόμα και η παράφωνη , σχεδόν υστερική φάση των αντιστάσεων του 10-12 φαντάζει κάποτε προτιμότερη ως στοιχειώδης αναστροφή.