Φαντασιακά τεκμήρια αστήρικτες θεωρίες

 

 

 

 

Δημοσιεύθηκε στην Εφημερίδα των Συντακτών ένα άρθρο του Θ.Γεωργίου με τίτλο «Δημοσιονομικός Πατριωτισμός ;» (πηγή).Στο άρθρο διατυπώνεται μια πραγματολογική παρατήρηση για μια υποτιθέμενη εθελοντική καταβολή φόρων και μια θεωρητική αναφορά η οποία παραλλάσσει τον «συνταγματικό πατριωτισμό» προς τον αναδυόμενο «δημοσιονομικό πατριωτισμό» .

Ο ΘΓ αναφέρει

Το φαινόμενο της φοροδιαφυγής είναι παθολογικό φαινόμενο που εντοπίζεται διά γυμνού οφθαλμού. Τα τελευταία όμως χρόνια της κρίσης διαπιστώνουμε ότι τα πράγματα σχετικά με τη δημοσιονομική προσαρμογή αλλάζουν ριζικά. Αυτό αποδεικνύεται με τα περίφημα «πλεονάσματα» και τη δημοσιονομική πειθαρχία.

Ακόμη αναφέρει :

Το φαινόμενο της δημοσιονομικής κρατικής πειθαρχίας, είναι το αποτέλεσμα της ορθολογικής στάσης των φορολογουμένων στις τεχνοκρατικές συμφωνίες (μνημόνια) που υπογράφει η κυβέρνηση με τους εταίρους-δανειστές προβλέποντας κατά τις επόμενες δεκαετίες «πλεονάσματα», τα οποία προκύπτουν από τις εισπράξεις των φόρων.

Είναι φανερό πως ο ΘΓ στηρίζει μια ολόκληρη θεωρία σε μια φαντασίωση. Δεν υπάρχει φορέας άτομο ή συλλογικότητα που να έχει παρατηρήσει ή ανακοινώσει τέτοιο φαινόμενο. Δεν προκύπτει από πουθενά ότι τα φυσικά η νομικά πρόσωπα που έχουν την δυνατότητα να αποφύγουν φόρους δεν την χρησιμοποιούν στο όνομα μιας νέας ηθικής στάσης απέναντι στο κράτος. Η αύξηση των φόρων προέρχεται εξ’ ολοκλήρου από την αύξηση των συντελεστών , τους διασταυρούμενους ελέγχους γενικά από την τεχνική  επέμβαση στον φορολογικό μηχανισμό.

Το ενδιαφέρον είναι πως αυτή η φανταστική ατεκμηρίωτη εικόνα είναι το βάθρο επί του οποίου στηρίζεται μια θεωρητική κατασκευή η οποία πάσχει περισσότερο

Ο ΘΓ διευκρινίζει ότι εμπνέεται από τον Συνταγματικό Πατριωτισμό της μεταπολεμικής Γερμανίας. Ενώ περιγράφει την ευρύτητα του φαινομένου, ωστόσο υποτιμά τις ιστορικές ορίζουσες του  .  Ο αναφερόμενος Συνταγματικός Πατριωτισμός  είναι μια πετυχημένη επιχείρηση υπέρβασης του προπολεμικού Πατριωτισμού του «εδάφους και του αίματος» που οδήγησε την Ευρώπη στον ναζιστικό όλεθρο που έπρεπε αναγκαστικά να γίνει σε σχετικά μικρό διάστημα ως μονόδρομος. Η επίκληση των αξιών του διαφωτισμού και όχι του εθνικού κράτους ήταν αναγκαία, έτσι ώστε  η Γερμανία να απομακρυνθεί τελείως από τη δομή και τις αξίες του ναζιστικού  κράτους. Δεν υπήρξε ένα γενικό σχέδιο εν μέσω πολλαπλών επιλογών  αλλά μια προσηλωμένη και προσανατολισμένη πορεία αποστροφής από τις αξίες του «Boden und Blud» .

Η αναλογία ενός ειδικού ζητήματος του ελληνικού κράτους με μια θεμελιακή συνθήκη συγκρότησης ενός άλλου κράτους είναι άστοχη. Αν συνεχίσουμε την λογική του ΘΓ θα μπορούσαμε να αναζητήσουμε ένα «Αστυνομικό Πατριωτισμό» όπου οι πολίτες θα συνδράμουν την αστυνομία πέραν των τυπικών υποχρεώσεων ένα «Στρατιωτικό Πατριωτισμό» όπου θα πρέπει να ενισχυθούν οι οργανώσεις εθελοντών και ένα πλήθος μερικών πατριωτισμών , χωρίς τέλος. Ταυτόχρονα σε μια σειρά από λειτουργίες η ελληνική κοινωνία δείχνει αξιοσημείωτο «πατριωτισμό» συνδράμοντας το κράτος ( πρόσφυγες, πυροπροστασία, κλπ)

Ο ΘΓ αναφέρει:

Το δεύτερο επίπεδο δεν έχει να κάνει με την αλλαγή στον κοινωνικό βιόκοσμο. Συνδέεται περισσότερο με τον συνειδησιακό μετασχηματισμό και με την αντίληψη σύμφωνα με την οποία το κράτος δεν είναι μια ουδέτερη και εξωτερική οντότητα προς τα άτομα και τους πολίτες.

Το πρόβλημα είναι πως ο ΘΓ αναφέρεται γενικά στο «κράτος» χωρίς αναφορά στις λειτουργίες του και το τοποθετεί ως ενιαίο ως εξωτερική και ουδέτερη οντότητα.  

Το ζήτημα στην Ελλάδα δεν είναι πως το κράτος  είναι γενικώς ουδέτερο αλλά πως ειδικές λειτουργίες του πάσχουν επιχειρησιακά ως υποσυστήματα. Το θεώρημα του ΘΓ να ανυψώσουμε ένα ή άλλα  υποσυστήματα στο ανώτατο επίπεδο του πατριωτισμού , στο αντίστοιχο ύψος του Γερμανικού Πατριωτισμού παραπέμπει απ’ ευθείας σε υπερσυντηρητικές σχεδόν ολοκληρωτικές απόψεις για το κράτος.

Στην περίοδο της άμεσης εμπλοκής του Heidegger ( 1933-35) με το ναζιστικό καθεστώς έδωσε μια σειρά διαλέξεων πολιτικής φιλοσοφίας. Οι διαλέξεις ανακαλύφθηκαν μόλις το 1999 και αντικατοπτρίζουν την οπτική μιας υπερσυντηρητικής κατεύθυνσης. Γράφει ο Heidegger

«Η αγάπη του λαού για το κράτος, η επιθυμία και η έφεση για αυτό, εκφράζεται με θέσεις απόρριψης, ή αφοσίωσης , δηλαδή ο λαός νοιάζεται για την ουσία του κράτους»

Στις ίδιες διαλέξεις ο Heidegger διατυπώνει την αντίρρηση του για την φιλελεύθερη αντίληψη του κράτους ως μηχανισμό – οργανισμό λειτουργιών και προκρίνει ένα συμπαγές κράτος εντός του οποίου το φωτίζεται το «Είναι» των πολιτών .Ακόμη δυσπιστεί προς το κράτος διαχειριστή (Bismarck)  του εφικτού και την πολιτική ως ανώτατο πεδίο της σύγκρουσης ( Schmitt).

Οι υπερσυντηρητικοί αρνούνται να δεχθούν τις λειτουργίες του κράτους ως «τυπικές συμβάσεις» με τους πολίτες και εν συνεχεία επιχειρούν να τις "ανυψώσουν"   σε "ανώτερες" μη υπολογιστικές σχέσεις κράτους -πολίτη. Προσπαθούν να λύσουν τα "τεχνικά" ζητήματα μέσω μιας "υπέρβασης" .Είναι ενδιαφέρον πως για τον ΘΓ ο μοναδικός μετασχηματισμός του κράτους που ενδιαφέρει είναι ο «μετασχηματισμός σε «εισπρακτικό μηχανισμό» και φαίνεται να μην ενδιαφέρεται για το "χαμηλό" ΄ζήτημα των κρατικών παροχών που αντιστοιχούν στους συλλεγόμενους φόρους. 

Ο ΘΓ, λοιπόν,  εκκινεί από ένα ανυπόστατο, αναπόδεικτο φαντασιακό τεκμήριο και μετά το θεωρητικοποιεί  σε μια πολύ αμφίβολη κατεύθυνση . Το πρόβλημα δεν είναι η συγκεκριμένη περίπτωση αλλά η αίσθηση πως η τρέχουσα ιδεοκίνηση  ρέπει σε μια συνθήκη  χάους όπου  όλες οι αθεμελίωτες απόψεις κυκλοφορούν ανεξέλεγκτες.

Θ.Γεωργίου : Δημοσιονομικός Πατριωτισμός; 

Η παρατεταμένη κρίση έχει μεταφορικά και κυριολεκτικά τοποθετήσει την ελληνική κοινωνία μπροστά στον καθρέφτη της. Σε όλα τα πεδία συγκρότησης της ελληνικής πολιτικής κοινωνίας εντοπίζονται οι δομικές παθογένειές της. Μία θεμελιώδης είναι αυτή που έχει να κάνει με τη σχέση που αναπτύσσει ο πολίτης με την οντότητα που ονομάζεται κράτος. Για την ελληνική πραγματικότητα, για τον πολίτη της πολιτικής κοινωνίας, το κράτος ορίζεται ως ένα εξωτερικό πράγμα, κάτι που τοποθετείται έξω και πέρα από τη δράση του ως ατόμου.

Δεν χρειάζεται να καταφύγει κανείς σε περισπούδαστες θεωρητικές αναλύσεις για να σκιαγραφήσει τη σχέση πολίτη-κράτους στην ελληνική πραγματικότητα. Το φαινόμενο της φοροδιαφυγής είναι παθολογικό φαινόμενο που εντοπίζεται διά γυμνού οφθαλμού. Τα τελευταία όμως χρόνια της κρίσης διαπιστώνουμε ότι τα πράγματα σχετικά με τη δημοσιονομική προσαρμογή αλλάζουν ριζικά. Αυτό αποδεικνύεται με τα περίφημα «πλεονάσματα» και τη δημοσιονομική πειθαρχία.

Εγκυροι οικονομολόγοι κάνουν τις σχετικές μελέτες. Το θεωρητικό μου ενδιαφέρον στη σύντομη αυτή παρέμβαση αναφέρεται στη στάση των πολιτών οι οποίοι αυτοπροσδιορίζονται ως φορολογούμενοι και ανταποκρίνονται πλήρως στις υποχρεώσεις τους απέναντι στο κράτος. Το ζητούμενο είναι να ερμηνευτεί η ριζική αλλαγή της στάσης των φορολογουμένων απέναντι στο κράτος και κατά συνέπεια η νέα σχέση πολίτη – κράτους στη σύγχρονη ελληνική πολιτική κοινωνία.

Κατά την πρόσφατη ερευνητική παραμονή μου στο Πανεπιστήμιο της Φρανκφούρτης και ενώπιον συναδέλφων καθηγητών του Πανεπιστημίου, όπως ο Axel Honneth και ο Rainer Forst, μου δόθηκε η επιστημολογική ευκαιρία να αναπτύξω μια θεωρία για τον «δημοσιονομικό πατριωτισμό», με την οποία επιχειρώ να ερμηνεύσω την αλλαγή της φορολογικής συμπεριφοράς των Ελλήνων και κατ’ επέκταση την αλλαγή της σχέσης του πολίτη προς το κράτος. Αυτή την «υπό κατασκευή θεωρία» θα εκθέσω σε γενικές γραμμές.

Κατ’ αρχάς η πηγή έμπνευσής μου βρίσκεται στην περιώνυμη πολιτική θεωρία του «συνταγματικού πατριωτισμού», η οποία αναπτύχθηκε στη Γερμανία από συνταγματολόγους, πολιτικούς επιστήμονες και φιλοσόφους κατά τις δύο τελευταίες δεκαετίες του 20ού αιώνα.

Πρόκειται για θεωρία η οποία αναφέρεται στην πολιτική συνείδηση και ταυτότητα της μεταπολεμικής Γερμανίας και η οποία υποστηρίζει ότι η γερμανική πολιτική κοινωνία, μετά τον πόλεμο, αυτοθεσμίζεται (για να χρησιμοποιήσουμε τον όρο του Καστοριάδη) με συνειδησιακά, αξιακά και φαντασιακά υλικά και περιεχόμενα, τα οποία δεν αντλούνται από τις παραδόσεις του εθνικού κράτους αλλά από τις ιδέες του πολιτικού διαφωτισμού. Δεν θα επεκταθώ στην ανάλυση της θεωρίας αυτής, η οποία δεν αντιπροσωπεύει απλώς μια θεωρία αλλά συνιστά τη συνειδησιακή δομή της σύγχρονης γερμανικής πολιτικής κοινωνίας.

Ας σκεφτούμε λοιπόν μερικά πράγματα για την ελληνική πραγματικότητα στην εποχή της κρίσης. Εισηγούμαι τον όρο «δημοσιονομικός πατριωτισμός» και προσπαθώ να ερμηνεύσω το φαινόμενο της δημοσιονομικής κρατικής πειθαρχίας, το οποίο είναι το αποτέλεσμα της ορθολογικής στάσης των φορολογουμένων στις τεχνοκρατικές συμφωνίες (μνημόνια) που υπογράφει η κυβέρνηση με τους εταίρους-δανειστές προβλέποντας κατά τις επόμενες δεκαετίες «πλεονάσματα», τα οποία προκύπτουν από τις εισπράξεις των φόρων.

Αυτό σημαίνει ότι ο πολίτης στη σύγχρονη ελληνική πολιτική κοινωνία αναγνωρίζει πως πρώτιστη μέριμνά του είναι να εξοφλεί τα χρέη του προς το κράτος. Κάτι το οποίο πριν από λίγα χρόνια όχι μόνον ήταν αδιανόητο, αλλά στον καθημερινό κοινωνικό βιόκοσμο η φοροδιαφυγή ήταν «πολιτική αρετή»!

Δύο είναι τα επιστημολογικά επίπεδα της «υπό κατασκευή θεωρίας» του «δημοσιονομικού πατριωτισμού». Οι επιμέρους μονάδες (δηλαδή οι φορολογούμενοι) σε ένα κοινωνικό σύνολο (το κράτος) αποφασίζουν να προτάξουν την επιβίωση του κοινωνικού συνόλου έναντι του εαυτού τους, επειδή συνειδητοποιούν ότι εκτός κράτους δεν υφίστανται. Από την άλλη, το κράτος μετασχηματίζεται σε εισπρακτικό μηχανισμό, επειδή οφείλει στη σύγχρονη διεθνή κοινότητα να υπάρξει ως ορθολογική οντότητα.

Ο αυτοπροσδιορισμός του ελληνικού κράτους ως οντότητας που οφείλει να πληρώσει το χρέος της «εκπαιδεύει» τους πολίτες της να καταστούν συνεπείς προς τις φορολογικές υποχρεώσεις τους. Αυτό είναι το πρώτο επίπεδο του «πατριωτισμού». Το να υπάρξει αυτή η οντότητα-κράτος εξαρτάται τελικά από τη ριζική αλλαγή στη φορολογική συμπεριφορά του φορολογουμένου. Η δομική, αξιακή αλλαγή είναι μία κατάκτηση.

Το δεύτερο επίπεδο δεν έχει να κάνει με την αλλαγή στον κοινωνικό βιόκοσμο. Συνδέεται περισσότερο με τον συνειδησιακό μετασχηματισμό και με την αντίληψη σύμφωνα με την οποία το κράτος δεν είναι μια ουδέτερη και εξωτερική οντότητα προς τα άτομα και τους πολίτες.

Αυτή η βαθύτερη ριζική αλλαγή στο επίπεδο της συνείδησης στη σχέση πολίτη-κράτους μάς επιτρέπει να μιλάμε για τον «δημοσιονομικό πατριωτισμό». Με άλλα λόγια, όπως η ναζιστική Γερμανία μετασχηματίστηκε σε σύγχρονη δημοκρατική πολιτική κοινωνία κατά το δεύτερο ήμισυ του 20ού αιώνα, μέσω του «συνταγματικού πατριωτισμού», ενδεχομένως και η ελληνική πολιτική κοινωνία της κρίσης να καταστεί επίσης σύγχρονη πολιτική μορφή ζωής μέσω του «δημοσιονομικού πατριωτισμού». Βρισκόμαστε, άραγε, μπροστά σε μια ιστορική φάση μετασχηματισμού της πολιτικής ταυτότητας της ελληνικής κοινωνίας;

* καθηγητής Πολιτικής Φιλοσοφίας στο Δημοκρίτειο Πανεπιστήμιο Θράκης

 Info:M.Heidegger "Nature-History-State" Bloomsbury 2015