Η αδικημένη Elisa Esposito και το επικίνδυνο τέχνασμα

Είναι χαρακτηριστική η απήχηση της ταινίας του Γκιγιέρμο ντελ Τόρο «Η μορφή του νερού» όπου το τέρας παρουσιάζεται καλύτερο από τους ανθρώπους και όπου στη μουγκή κοπέλα δεν αντιστοιχεί παρά ένα τέρας. Τέρας και πολύ σου πέφτει! Τα τελευταία χρόνια δείχνουμε υπερβολική στοργή στα τέρατα: μισούμε τόσο τον εαυτό μας ώστε λατρεύουμε οτιδήποτε δεν μας μοιάζει.

 

Δεν είναι καλή βάση για την πολιτική.

 

Αυτή η μεγαθυμία κρύβει φόβους που μας καθιστούν ανάπηρους· μουγκούς και υπερσυναισθηματικούς· συστηματικά αυνανιζόμενους σαν την Ελάιζα στην ταινία του ντελ Τόρο.

 

Σ. Τριανταφύλλου ( Τα Νέα 6/4/2018)

 

Σύμφωνα με μια πρόσφατη ανάλυση (πηγή)  η επιτυχία της ταινίας «Το Σχήμα του Νερού» οφείλεται στο ότι αντανακλά μια ευρεία προπαγάνδα της καλοσύνης, της μεταμέλειας. Η εκτεταμένη μαλθακότητα δημιουργεί τρεις σοβαρές παρενέργειες :

Αναβάλει τη συζήτηση για τα μεγάλα και επικεντρώνει στα μικρά

Υποβαθμίζει την στρατιωτική αξία και υπερτονίζει την διπλωματική

Επιταχύνει τον κατακερματισμό στον Δυτικό κόσμο

 

Έτσι μαλθακοί και έρμαιοι στα κελεύσματα των γλυκανάλατων καλοσυνάτων «Σχήμα του Νερού» και «La La Land» αδυνατούμε να δούμε τα δύσκολα ζητήματα , αφήνοντας το πεδίο στην ‘Άκρα Δεξιά .

 

Θα μπορούσε να προσάψει κάποιος στην ΣΤ ότι παραλείπει σοβαρά στοιχεία από τη δραματουργία της ταινίας, σχεδόν την παραποιεί. Η ηρωίδα   δείχνει απίστευτο θάρρος, έχει  μεγάλες οργανωτικές ικανότητες , νοητικές και διαισθητικές  υπέρτερες δυνάμεις  ενώ δεν παρουσιάζεται καθόλου μια γενική καλοσυνάτη ανθρωπότητα. Αντιθέτως όλα συμβαίνουν σε ένα σύνθετο περιβάλλον αυταρχικής δομής με παράπλευρες δυνάμεις ισχύος , έτσι που ο άθλος της Ελάιζα καθίσταται  πιο σημαντικός . Από το πυκνό στόρυ και τις παράλληλες ιδέες του «Σχήματος» η ΣΤ διαμορφώνει το δικό της απόσταγμα .Για την πρόσληψη αυτή , κανείς δεν μπορεί να αντιπαραβάλει μια ορθολογική αντίρρηση. Με τα έργα  τέχνης ο καθείς ανασχηματίζει ένα κόσμο και αν αυτός μαλθακός κόσμος καλοσύνης είναι το «Σχήμα του Νερού» της ΣΤ δεν έχουμε παρά να την ακούσουμε.

 

Βέβαια ο συνειρμός με το La La Land μας επιτρέπει να φανταστούμε πως για την ΣΤ οτιδήποτε συγκινητικό , ρομαντικό Happy End δεν είναι παρά μια προπαγάνδα υπέρ μιας «νερόβραστης καλοσύνης» που συνεχώς ενοχοποιεί τους «ειρηνικούς» ενώ οι μαχητικοί εχθροί της δημοκρατίας καιροφυλακτούν.

  

Παρά την τόσο έκκεντρη και περιοριστική ανάγνωση του «Σχήματος του Νερού» η ΣΤ παρουσιάζει ένα αδρό πλαίσιο ερμηνείας της συγκυρίας : Ο Δυτικός , δημοκρατικός κόσμος , αδρανεί μέσα στην ραστώνη των κατακτήσεων του. Χρησιμοποιεί τους τύπους της Δημοκρατίας ως περιτύλιγμα ενός παθητικού πασιφισμού, αυτοενοχοποιείται υπέρμετρα, ενώ ο αυταρχικός κόσμος της Ανατολής  ισχυροποιείται χωρίς δημοκρατικές ευαισθησίες απειλώντας εξωτερικά και εσωτερικά τη Δύση. Σύμφωνα με την ανάλυση δεν υπάρχει μόνο, μια αντίστιξη μεταξύ Δημοκρατικής Δύσης και Αυταρχικής Ανατολής ,αλλά μια παράλληλη πόλωση μαλθακής ευνουχισμένης Δύσης απέναντι σε μια  μάχιμη, βιταλιστική ανατολή. Η Δύση αδυνατεί ορθολογικά να δει το πρόβλημα της ραστώνης της , την βιταλιστική ανάγκη υπεράσπισης αναλαμβάνει η Άκρα Δεξιά. Υπάρχει απλά ένα κενό που ενστικτωδώς έχει καταλάβει  ο νέος Δεξιός Λαϊκισμός . Αυτό το κενό είναι το βασικό πρόβλημα και όχι η Άκρα Δεξιά.

 

Η ερμηνεία της ΣΤ , αυτή η μετατόπιση του ενδιαφέροντος προς μια κοινωνιολογία της «καλοσύνης και ευνουχισμού» έχει προφανώς ενδιαφέρον γιατί επανατοποθετεί το θέμα της Άκρας Δεξιάς στην Ευρώπη μακριά  από την  κοινότοπη επαναλαμβανόμενη ηθικολογική καταγγελία. Με βάση αυτήν την περιγραφή η ΣΤ προχωρά προς ένα ιδιόμορφο όραμα :

 

 

 

Αναζητείται μια  Ενιαία  ισχυρή οικονομικά και στρατιωτικά   Ευρώπη με κοινές δομές και κοινό στρατό, χωρίς όμως τις υπερβολές μιας «λατρείας» των δικαιωμάτων. Ταυτόχρονα αναζητείται  η  κατοχύρωση ενός ελάχιστου κοινού συμβολικού κεφαλαίου που να ανταποκρίνεται στην αταβιστική διάθεση των λαών που έλκονται από «ισχυρούς άνδρες και τελετουργίες»

 

Η ΣΤ για να υπερβεί  την Νέα Λαϊκίστική Δεξιά ατζέντα του εθνικού κατακερματισμού  κατασκευάζει ένα ενιαίο Ευρωπαϊκό σχηματισμό με ισχυρές αντίστοιχες , προς τις εθνικές συμβολικές και στρατιωτικές κατοχυρώσεις. Απέναντι στην υφιστάμενη δια-ευρωπαϊκή  μαλθακότητα που απειλείται από τις αυταρχικούς καπιταλισμούς της Ανατολής ( Κίνα, Τουρκία, Ρωσία) δεν θα προτάξουμε τους εθνικούς κατακερματισμένους βιταλισμούς της ρώμης και της δύναμης, αλλά θα σχηματίσουμε τον  ενιαίο Ρωμαλέο Ευρωπαϊσμό με τις ισχυρές δομές και τον ενιαίο στρατό, χωρίς την πολυτέλεια της μανίας των «δικαιωμάτων».

 

Το θεώρημα της ΣΤ παρότι πάσχει , δεν στερείται ενδιαφέροντος και δεν είναι καινούργιο.

 

Εκκινώντας από μια άλλη βάση , πριν μερικά χρόνια ο G.Agamben είχε ιχνογραφήσει αμυδρά  την επανίδρυση της Λατινικής Ευρώπης ( Γαλλία, Ιταλία, Ισπανία) ( πηγή) . Για τον Agamben το αδιέξοδο είναι οικονομικό. Απέναντι στον κατακερματισμό , την αντιπρόταση της Νέας Λαικιστικής Δεξιάς, πρόκρινε τους ισχυρούς πολιτιστικούς δεσμούς της Λατινικής Ευρώπης , για να σκιαγραφηθεί ένας πιο σταθερός «Ευρωπαϊκός πατριωτισμός»  . Η πρόταση του Agaben είχε  προβληματικές πλευρές  ( πηγή) .

 

Αν στον Agamben αχνοφαίνεται στο βάθος το Βατικανό, στην Τριανταφύλλου διαγράφονται με σαφήνεια οι πολλαπλές αστυνομικές και στρατιωτικές υπηρεσίες με μοναδικό εθνόσημο τα αστέρια της ΕΕ. O εισαγωγικός συνειρμός για την περιττή αυτόταπείνωση των Ευρωπαίων, την μαλθακότητα και την ήπια ενσωμάτωση στις κατώτερες βαθμίδες του βιολογικού κόσμου, δημιουργεί αντιστικτικά το νέο Ευρωπαϊκό όραμα: βιολογική ρώμη, αυτοπεποίθηση. Η ΣΤ κάνει ένα τέχνασμα : αποφεύγει τον εθνικό κατακερματισμό της Λαϊκίστικής Δεξιάς για να εισάγει αυτούσια τα στοιχεία του ως κοινό Ευρωπαικό σχέδιο.

 

Βλέπουμε λοιπόν ένα επαναλαμβανόμενο προβληματισμό : καθώς οι μαινάδες της εθνικής αναδίπλωσης απειλούν γιατί η οικονομική κρίση διαλύει τους οικονομικές αλληλοσχετίσεις  ας κάνουμε μια υπέρβαση των εθνών εμπιστευόμενοι είτε παλιούς πολιτιστικούς δεσμούς  ( Agamben) είτε κατασκευάζοντας νέους βιταλισμούς  ( Τριανταφύλλου) .Επιπρόσθετα , καθώς, η mainstream «αριστερή» ανάλυση ( ο «νεοφιλελευθερισμός» δημιουργεί ανισότητες οι οποίες ωθούν στα δεξιά) δεν φαίνεται να μπορεί να εξηγήσει την ύπαρξη στιβαρών Δεξιών Λαικισμών σε χώρες με το ισχυρότερο κοινωνικό κράτος ( Σκανδιναβικές)  ή στις χώρες της Κ.Ευρώπης που δείχνουν να έχουν μια τεχνο-οικονομία ικανή να αντέξει τον παγκόσμιο ανταγωνισμό δημιουργείται ένα πραγματικό κενό. Φαίνεται πως για να υπερβούμε αυτό κενό , προς το παρόν θα πραγματευτούμε την κατάσταση μόνο με ημιτελείς και λανθασμένες απαντήσεις. Αλλιώς χωρίς καμία αναζήτηση , το Ευρωπαϊκό όραμα δεν θα είναι ούτε καν αντικείμενο συζήτησης.

 

 

 

Εμείς οι λουφαδόροι και το σχήμα του νερού ( Τα Νέα 6/4/2018) (πηγή)

 

Κανείς δεν μπορεί να στηριχθεί στη βοήθεια των δυτικών χωρών: η πολιτική μας, απόρροια της προπαγάνδας της καλοσύνης, της μεταμέλειας και της παρακμής είναι μαλθακή. Κι όταν δεν είναι -λόγου χάρη στην περίπτωση της επέμβασης στο Ιράκ επί Τζορτζ Γ. Μπους- στηρίζεται σε τόσο αλλοπρόσαλλη στρατηγική και τακτική ώστε πλήττει λανθασμένους στόχους και καταλήγει σε αποτυχίες· σε επιδείνωση μιας ήδη ανώμαλης κατάστασης. Για να αποφύγουμε τις αντιπαραθέσεις εξωραΐζουμε τους αληθινούς εχθρούς μας και κατασκευάζουμε άλλους, υποτιμώντας τις απειλές εναντίον μας. Είναι χαρακτηριστική η απήχηση της ταινίας του Γκιγιέρμο ντελ Τόρο «Η μορφή του νερού» όπου το τέρας παρουσιάζεται καλύτερο από τους ανθρώπους και όπου στη μουγκή κοπέλα δεν αντιστοιχεί παρά ένα τέρας. Τέρας και πολύ σου πέφτει! Τα τελευταία χρόνια δείχνουμε υπερβολική στοργή στα τέρατα: μισούμε τόσο τον εαυτό μας ώστε λατρεύουμε οτιδήποτε δεν μας μοιάζει.

 

Δεν είναι καλή βάση για την πολιτική.

 

Αυτή η μεγαθυμία κρύβει φόβους που μας καθιστούν ανάπηρους· μουγκούς και υπερσυναισθηματικούς· συστηματικά αυνανιζόμενους σαν την Ελάιζα στην ταινία του ντελ Τόρο. Έτσι, στο πεδίο της διεθνούς πολιτικής, εγκαταλείπουμε τους Κούρδους στην τύχη τους, αν και τους αναθέσαμε τον πόλεμο εναντίον του ΙSIS: εμείς δεν θέλουμε να λερώσουμε τα χέρια μας. Την ίδια στιγμή αρνούμαστε να μιλήσουμε για ομηρία σχετικά με τους δύο κρατουμένους στρατιώτες στην Τουρκία· διαπρέπουμε στην τέχνη της κωλυσιεργίας και της λούφας. Στο μεταξύ, ο Ερντογάν εξοντώνει τους Κούρδους και τσεπώνει τρία δισ. ευρώ για να κρατήσει τους Σύριους πρόσφυγες στο τουρκικό έδαφος. Τουτέστιν, υποκύπτουμε σε εκβιασμούς· παίζουμε αμυντικό παιχνίδι όπως το ορίζουν οι εχθροί της Δύσης.

 

Αν ο κινηματογράφος είναι μάρτυρας της ιστορίας και του παρόντος, ζούμε κυριολεκτικά σε μια La La Land όπου φανταζόμαστε ότι οι κακοί τιμωρούνται στο τέλος και οι καλοί ανταμείβονται. Αληθινά τέρατα είναι «οι κακοί», που, στον 21ο αιώνα, δεν διαθέτουν καν τις θεμελιώδεις αξίες των πρωταγωνιστών του Ψυχρού Πολέμου: είναι απλούστατα διεστραμμένοι όπως τους παρουσίαζε, προφητικά, ο Στάνλεϋ Κιούμπρικ. Σύμφωνα με το πνεύμα της εποχής αποδίδουμε όλα τα δεινά σ' εμάς τους ίδιους· στην πραγματικότητα, στον «λευκό ετεροφυλόφιλο άνδρα», τον καριερίστα, τον καταναλωτή, τον φαλλοκράτη -ο οποίος, περιέργως, έχει γίνει τόσο ειρηνόφιλος ώστε ελπίζει πως άλλοι, πιο μαχητικοί, θα αναχαιτίσουν τους εχθρούς του. Εξάλλου, δεν τους βλέπει καθαρά· έχει πεισθεί ότι ο μεγαλύτερος εχθρός βρίσκεται μέσα του.

 

Τα λαϊκιστικά κινήματα της δεξιάς επιτυγχάνουν επειδή, μέσα στη θολούρα και στη δημαγωγία τους, λένε μερικά πράγματα με το όνομά τους και μάλιστα μεγαλοφώνως. Έτσι, καλύπτουν, με ερασιτεχνικό τρόπο, το κενό της σκέψης που υπερχειλίζει από καλά αισθήματα υπογραμμίζοντας τις διαστροφές των δυτικών χωρών.

 

Η πρώτη διαστροφή είναι η αδράνεια: το ότι δεν κάνουμε τίποτα για να αντιμετωπίσουμε τα μεγάλα προβλήματα· ασχολούμαστε με μικρονόμους και μικρορυθμίσεις -π.χ. στη Γαλλία με το ωράριο των καταστημάτων την Κυριακή· στις ΗΠΑ με το αν χρειάζονται δημόσιες τουαλέτες για τους τραβεστί. Σπαταλάμε ενέργεια σε κανονισμούς, ψευτοδικαιώματα, υπερβολές, απαγορεύσεις, περιορισμούς («πόσο πρέπει να είναι το ελάχιστο επιτρεπόμενο βάρος των φωτομοντέλων;»), αστυνόμευση του καθημερινού λόγου: στόχος μας είναι να γίνουμε όλοι καλοί άνθρωποι· να μην προσβάλλουμε κανέναν πλην του λευκού, ετεροφυλόφιλου σοβινιστή.

 

 

Η δεύτερη διαστροφή αφορά τη διπλωματία. Δεν μπορεί να υπάρξει διπλωματία χωρίς στρατιωτική απειλή και κατανόηση του Άλλου: οι δυτικές χώρες, και ιδιαίτερα η Ευρώπη που δεν προετοίμασε σωστά την κοινή γνώμη στην κατεύθυνση ευρωπαϊκού Συντάγματος και ευρωπαϊκού στρατού, βρίσκεται σήμερα μπροστά στις λεγόμενες «δημοδικτατορίες» -Ρωσία, Τουρκία- στις οποίες, για τα ευρωπαϊκά δεδομένα, η λαϊκή συναίνεση είναι αδιανόητα σαρωτική. Αρνούμαστε να καταλάβουμε ότι οι λαοί ενδιαφέρονται λιγότερο για τη δημοκρατία και περισσότερο για μια φαντασιακή εθνική υπερηφάνεια· περισσότερο για ισχυρούς άνδρες και τελετουργίες παρά για αξιοπρεπή διαβίωση. Τα θεάματα βαραίνουν περισσότερο κι από τον άρτο ακόμα.

 

Η τρίτη διαστροφή είναι ο κατακερματισμός: μια αυτοκτονική διαδικασία. Η Ευρώπη βρίσκεται μπροστά στη στροφή των ΗΠΑ προς τον προστατευτισμό και προς την τρέλα, ενώ οι δεξιοί και αριστεροί αντιευρωπαϊστές οξύνουν, ψευδόμενοι, το πνεύμα της διχόνοιας. Προφανώς, όταν αλλάζουν οι συνθήκες και οι «εχθροί» -μια έννοια που δεν θέλουμε να παραδεχτούμε λες και ζούμε σε ιδεώδη κόσμο όπου αμφίβια τέρατα χορεύουν μαζί μας μέσα στο νερό- πρέπει να αλλάζει και η πολιτική. Καθώς και το φρόνημα. Υπό αυτό το πρίσμα, η «εθνική κυριαρχία» είναι υπερεκτιμημένη. Στην ουσία πρόκειται για μια έκφραση χωρίς περιεχόμενο που αρέσει στις μάζες αλλά διασπά τη Δύση δημιουργώντας εσωτερικούς εχθρούς: π.χ. τη «γραφειοκρατία», τα «μονοπώλια» και άλλες νοσηρές έμμονες ιδέες. Τι νόημα έχει η εθνική κυριαρχία όταν οι λαοί δεν ξέρουν πώς να κυβερνηθούν ή όταν ισούται με τον εθνικισμό, την απόσχιση, τον απομόνωση και την εξασθένιση; Για να αντιμετωπίσουν τις προκλήσεις και να υπερβούν τους φόβους τους, οι δυτικές χώρες πρέπει να επινοήσουν από την αρχή τις συμμαχίες τους με ορίζοντα την ομοσπονδοποίηση, την ενιαία στρατηγική: αν το μέλλον δείχνει προς μια μορφή απομονωτισμού υπό την έννοια της μη επέμβασης εκτός συνόρων, αυτός πρέπει να περιλαμβάνει όλες τις δυτικές δημοκρατίες, προκειμένου να ενοποιούνται οι πληροφορίες και οι δυνάμεις στρατιωτικής απόκρισης. Οι χώρες που, στην πορεία της ιστορίας, διεκδίκησαν ανεξαρτησία χωρίς προϋποθέσεις μεγέθους και ισχύος -π.χ. η Κύπρος- έγιναν ακόμα πιο ευάλωτες. Στις επιθέσεις που δέχτηκαν δεν τις βοήθησε κανείς.

 

Το στοίχημα δεν είναι να πολεμήσουμε τους εχθρούς μας, αλλά να αναχαιτίσουμε την επιθετικότητά τους. Αν περιγράφουμε τον κόσμο σαν το υγρό τοπίο των καλών αισθημάτων όπου οι κακές πράξεις έχουν μια «καλή», ή έστω, δικαιολογημένη αφετηρία, θα βυθιζόμαστε όλο και περισσότερο στον ηθικό σχετικισμό και στην πολιτική ορθοφροσύνη. Η ανεκτικότητα την οποία πρεσβεύουμε περιλαμβάνει την τυραννία· τον φαντασιακό εξανθρωπισμό των τεράτων.