Αντίδοτο πολέμου πολιτισμών : επιστροφή στον Ibn Rushd

 

Περίπου μεταξύ 1505-1508 ο αναγεννησιακός ζωγράφος Giorgione ζωγραφίζει τον πίνακα «I Tre Filosofi» που απεικονίζει τρεις φιγούρες. Οι κριτικοί της εποχής αναγνωρίζουν μια φιγούρα της κλασσικής Αθήνας , ένα υβρίδιο Πλάτωνα Αριστοτέλη , μια φιγούρα της Αραβικής Αναγέννησης πιθανότατα τον Ibn Rushd , γνωστό στο λατινικό κόσμο ως Averroes και ένα νεαρό που παραμένει αίνιγμα ως σήμερα.

Η αρμονική συνύπαρξη της κλασσικής Αθήνας με τον Αραβικό κόσμο είχε ήδη πραγματοποιηθεί τρεις αιώνες πριν στην σκέψη του Ibn Rushd.

Ο Ibn Rushd , Άραβας γεννημένος στην Κόρντομπα ,ήταν ισχυρός υποστηρικτής του αριστοτελισμού. προσπάθησε να αποκαταστήσει αυτό που θεωρούσε τις αρχικές διδασκαλίες του Αριστοτέλη και αντιτάχθηκε στις νεοπλατωνικές τάσεις παλαιότερων μουσουλμάνων στοχαστών. Ο πολιτικός και φιλοσοφικός του βίος δεν ήταν ανέφελος. Είχε κάνει όλες τις διαθέσιμες σπουδές της εποχής του και κατείχε τη θέση του δικαστή στην Κόρντομπα  και την Σεβίλη.. Όμως περιέπεσε σε δυσμένεια  έχασε τη θέση του, δικάστηκε για αποστασία από τις ορθόδοξες μουσουλμανικές αρχές , ο ίδιος εξορίστηκε και τα βιβλία του κάηκαν . Οι ιδέες του δεν συνάδαν με την διάθεση των νέων ηγετών της Κόρντομπα να οξύνουν τον πόλεμο με τα Χριστιανικά Βασίλεια της εποχής. Μετά την εξορία αποκαταστάθηκε και εστάλη δικαστής στο Μαρακές όπου πέθανε.

Ο Ibn Rushd υποστήριξε ότι η φιλοσοφία ήταν επιτρεπτή στο Ισλάμ και μάλιστα υποχρεωτική μεταξύ ορισμένων ελίτ. Υποστήριξε επίσης ότι το κείμενο των κορανικών γραφών πρέπει να ερμηνεύεται αλληγορικά εάν φαίνεται να έρχεται σε αντίθεση με συμπεράσματα που καταλήγει η λογική και η φιλοσοφία.

Στην ισλαμική νομολογία, έγραψε το Bidāyat al-Mujtahid σχετικά με τις διαφορές μεταξύ των ισλαμικών νομικών σχολών και των αρχών που προκάλεσαν τις διαφορές τους.

Στην ιατρική, πρότεινε μια νέα θεωρία για το εγκεφαλικό, περιέγραψε τα σημεία και τα συμπτώματα της νόσου του Πάρκινσον για πρώτη φορά και ίσως ήταν ο πρώτος που αναγνώρισε τον αμφιβληστροειδή ως το τμήμα του ματιού που είναι υπεύθυνο για την αίσθηση του φωτός. Το ιατρικό του βιβλίο Al-Kulliyat fi al-Tibb, μεταφρασμένο στα λατινικά και γνωστό ως Colliget, έγινε εγχειρίδιο στην Ευρώπη για αιώνες.

Το συγγραφικό έργο του Ibn Rushd δεν ήταν τόσο πολυεπίπεδο είχε και μια πολιτιστική επίδραση σε όλες τις ενεργές παραδόσεις της εποχής.

Η , εν ζωή απόρριψη του Ibn Rushd από την πολιτική εξουσία της εποχής και η περίπλοκη, ημιτελής και αποσπασματική αποδοχή του έργου του από τους συγχρόνους του αποτελεί ένα είδος «τραύματος» για τη σύγχρονη Αραβική ευρύτερη διανόηση. Το περιοδικό του Αμερικανικού Πανεπιστημίου του Καΐρου, Alif,εκδίδεται to 1995 με ένα αφιέρωμα 400 σελίδων για την επίδραση του έργου του Ibn Rushd . Εκεί  διαπιστώνεται μια συγκεκριμένη «εκπτώχευση» της Αραβικής Φιλοσοφίας που αδυνατεί να αφομοιώσει δημιουργικά το έργο του καθώς ουσιαστικά εκλείπουν οι κοινωνικοί και πολιτικοί  όροι που ο Ibn Rushd απολάμβανε. Ο σημερινός Αραβικός κόσμος ακόμα αυτοκατανοείται ως θύμα μιας νεοαποικιακής πολιτικής του 20^ου αιώνα .

 

Κι όμως το έργο του Ibn Rushd διασχίζει όλες τις παραδόσεις με ένα τρόπο που μας είναι τόσο χρήσιμο πλέον . Συνοπτικά :

Στην εβραϊκή παράδοση

Ο Μαϊμωνίδης (π. 1204) ήταν μεταξύ των πρώιμων Εβραίων μελετητών που δέχθηκαν τα έργα του Αβερρόη με ενθουσιασμό, λέγοντας ότι «έλαβε πρόσφατα όλα όσα είχε γράψει ο Αβερρόης στα έργα του Αριστοτέλη» και ότι ο Αβερρόης «είχε εξαιρετικά δίκιο».[ Ο εβραϊκός αβερροϊσμός κορυφώθηκε τον δέκατο τέταρτο αιώνα. Εβραίοι συγγραφείς αυτής της εποχής που μετέφρασαν ή επηρεάστηκαν από τον Αβερρό είναι ο Kalonymus ben Kalonymus της Αρλ, Γαλλία, ο Todros Todrosi της Arles, ο Elia del Medigo του Candia και ο Gersonides του Languedoc.

Στη λατινική παράδοση

Η κύρια επιρροή του Αβερρόη στη χριστιανική Δύση ήταν μέσω των εκτενών σχολίων του στον Αριστοτέλη. Μετά την πτώση της Δυτικής Ρωμαϊκής Αυτοκρατορίας, η δυτική Ευρώπη έπεσε σε πολιτιστική παρακμή που είχε ως αποτέλεσμα την απώλεια σχεδόν όλης της πνευματικής κληρονομιάς των Κλασικών Ελλήνων λογίων, συμπεριλαμβανομένου του Αριστοτέλη. Τα σχόλια του Αβερρόη, τα οποία μεταφράστηκαν στα λατινικά και εισήλθαν στη δυτική Ευρώπη τον δέκατο τρίτο αιώνα, παρείχαν μια ειδική περιγραφή της κληρονομιάς του Αριστοτέλη και τα έκαναν ξανά διαθέσιμα.Η επιρροή των σχολίων του οδήγησε στον Αβερρόη να αναφέρεται απλώς ως «Ο σχολιαστής» και όχι ονομαστικά στα λατινικά χριστιανικά γραπτά. Μερικές φορές έχει περιγραφεί ως «πατέρας της ελεύθερης σκέψης και της απιστίας] και «πατέρας του ορθολογισμού».

Στην ισλαμική παράδοση

Ο Αβερρόης δεν είχε σημαντική επιρροή στην ισλαμική φιλοσοφική σκέψη μέχρι τη σύγχρονη εποχή. Μέρος του λόγου ήταν η γεωγραφία. Ο Αβερρόης ζούσε στην Ισπανία, την ακραία δυτική πλευρά του ισλαμικού πολιτισμού μακριά από τα κέντρα των ισλαμικών πνευματικών παραδόσεων .Επίσης, η φιλοσοφία του δεν έγινε ευρύτερα αποδεκτή από τους ισλαμιστές μελετητές της εποχής του.Η εστίασή του στα έργα του Αριστοτέλη ήταν ξεπερασμένη στον μουσουλμανικό κόσμο του 12ου αιώνα, ο οποίος είχε ήδη εξονυχίσει τον Αριστοτέλη από τον ένατο αιώνα και πλέον είχε εμπλακεί σε βάθος με νεότερες σχολές σκέψης, ειδικά αυτή του Αβικέννα.

Στην ορθόδοξη παράδοση

Ο Αβερρόης προσλαμβάνεται μέσω του δυτικού διαδρόμου ως τυπικός  δυτικός Αριστοτελικός . Φαίνεται πως δεν υπάρχει αυτόνομη επικοινωνία απ’ ευθείας μεταξύ  Κόρντομπα και Κωνσταντινούπολης.

Καθόλου τυχαία το 1998 το Ευρωπαϊκό κοινοβούλιο κάνει μια ειδική ημερίδα για τον Ibn Rushd , ως πυρήνα μιας αλληλοκατανόησης μεταξύ των πολιτισμών . Διαλέγει μια μορφή από την φιλοσοφία να λειτουργήσει ως ερέθισμα για την δημιουργία ενός κλίματος καταλλαγής και εξαφάνισης κάθε φύσεως «φοβιών» . Οι συζητήσεις ήταν πυκνές και παραγωγικές ( (πηγή).

Σε μια περίοδο όπου διαγράφονται σκληρά όρια μεταξύ παραδόσεων , θρησκειών , πολιτισμών με απρόσμενους ορατούς κινδύνους ενός ή πολλών ρηγμάτων, η ανάδειξη προσώπων και των ιδεών τους που γονιμοποίησαν ρεύματα προερχόμενα από διαφορετικές μήτρες μπορεί να μας βοηθήσει. Μάλιστα όταν αυτές οι μορφές ευρίσκονται σε ένα αρκετά απώτερο παρελθόν. Η προσοχή προς το παρελθόν δεν είναι αναπόδραστα αναχρονισμός.