Κοσμολογικά μυστήρια: αναπόδεικτα όμως πιθανά

 

Το 1938 ο Α.Σικελιανός γράφει τον Πρόλογο του ολοκληρωμένου έργου με το γενικό τίτλο «Λυρικός Βίος». Το κείμενο αυτό αποτελεί ένα είδος προσωπικού μανιφέστου που περιλαμβάνει το πολύπτυχο του Ποιητικού , Φιλοσοφικού και Μυστηριακού προσανατολισμού μου. Αρχικά στην εποχή του ο Πρόλογος έγινε αντικείμενο διαφωνιών για το ύφος και το  πυκνό δαιδαλώδες  ιδιοσυγκριακό περιεχόμενο του. Έκτοτε αποτελεί αντικείμενο πολλαπλών μελετών .  

 

Προς το τέλος του κειμένου προχωρά σε μια ερεθιστική διατύπωση : οι μεγάλες θεωρητικές και πειραματικές ανακαλύψεις της Φυσικής και των Μαθηματικών δεν είναι παρά συμβολικές αναδιατυπώσεις της «ανώτερης» ανθρώπινης φύσης σε αντίθεση με ένα κατακερματισμένο κόσμο της μηχανικής λογικής και των αριθμών. Με μια έννοια το Ποιητικό Μεταφυσικό ιδεώδες του Σικελιανού συμπίπτει με τα πιο πρόσφατα πορίσματα της Θεωρητικής Φυσικής.

 

Το ενδιαφέρον είναι πως για την τεκμηρίωση του ισχυρισμού του ο Σικελιανός χρησιμοποιεί πολύ διασταλτικά , αναφορές από δύο ελάσσονες μορφές της ιδεοκίνησης της εποχής του.

 

Κατ’ αρχάς αναφέρεται στον Πολωνο-Λιθουανό ποιητή Milosz ο οποίος διατύπωσε πως η  Θεωρία της Σχετικότητας ήταν βασισμένη σε μια δική του ποιητική σύνθεση. Η υπόθεση αυτή δεν επαληθεύτηκε ποτέ .

 

Περαιτέρω ο Σικελιανός αναφέρεται σε ένα «πανσεξουαλισμό» του Belot. Ουσιαστικά αναφέρεται στο μυθιστόρημα του Adolphe Belot  «Mademoiselle Giroud,ma femme»  , που είναι ιστορικά ένα από τα πρώτα μυθιστορήματα λεσβιακού έρωτα. Όμως το ίδιο το έργο του Belot απέχει από την ισχυρή γνωμάτευση του «πανσεξουαλισμού»,

 

Τέλος γίνονται  οι αναφορές για «μεταγεωμετρία» στον Cantor ή «νεοπυθαγορισμό» στον Heisenberg  που είναι εξ ίσου υπερβολικές.

 

Η στάση του Σικελιανού δεν είναι αιωρούμενη. Ακόμα και σήμερα υπάρχουν  απόψεις που διακρίνουν στα «ανώτερα» των Τεχνικών Επιστημών, μοτίβα και ρυθμίσεις «κοσμολογικού μυστηριακού» τύπου τα οποία δεν αποδεικνύονται αλλά και δεν αποκλείονται.

 

Ο Bertrand Russel  (1) γράφει:

 

Σε κάθε περίπτωση, είναι αναμφισβήτητο ότι το κοινωνικά σημαντικό μέρος της σκέψης τους είχε μια ενιαία σχέση με ορισμένα καθαρά φυσικά γεγονότα, δηλαδή την εμφάνιση των μαύρων σημαδιών στη λευκή βίβλο και κανείς δεν μπορεί να αμφισβητήσει ότι οι αιτίες των συναισθημάτων μας όταν διαβάζουμε Σαίξπηρ ή ακούμε τον Μπαχ είναι καθαρά σωματικοί.

 

Έτσι δεν μπορούμε να ξεφύγουμε από την καθολικότητα της φυσικής αιτιότητας. Αυτή, ωστόσο, ίσως δεν είναι η τελευταία λέξη για το θέμα.

 

Είδαμε ότι, με βάση την ίδια τη φυσική, μπορεί να υπάρχουν όρια στον φυσικό ντετερμινισμό. Δεν γνωρίζουμε νόμους για το πότε θα πραγματοποιηθεί μια κβαντική συναλλαγή ή πότε ένα ραδιενεργό άτομο θα καταρρεύσει. Γνωρίζουμε αρκετά καλά τι θα συμβεί αν συμβεί κάτι, και γνωρίζουμε στατιστικούς μέσους όρους, οι οποίοι αρκούν για τον προσδιορισμό των μακροσκοπικών φαινομένων. Αλλά αν το μυαλό και ο εγκέφαλος συνδέονται αιτιωδώς, πολύ μικρές εγκεφαλικές διαφορές πρέπει να συσχετίζονται με αισθητές νοητικές διαφορές. Έτσι ίσως είμαστε αναγκασμένοι να κατεβούμε στην περιοχή των κβαντικών συναλλαγών και να εγκαταλείψουμε το μακροσκοπικό επίπεδο όπου προκύπτουν οι στατιστικοί μέσοι όροι. Ίσως το ηλεκτρόνιο πηδά όταν θέλει. Ίσως τα λεπτά φαινόμενα στον εγκέφαλο που κάνουν όλη τη διαφορά στα ψυχικά φαινόμενα ανήκουν στην περιοχή όπου οι φυσικοί νόμοι δεν καθορίζουν πλέον οπωσδήποτε τι πρέπει να συμβεί. Αυτό, φυσικά, είναι απλώς μια εικαστική πιθανότητα, αλλά παρεμβάλλει ένα βέτο στον υλιστικό δογματισμό. Μπορεί η πρόοδος της φυσικής να αποφασίσει το θέμα με τον ένα ή τον άλλο τρόπο. για το παρόν, όπως και σε τόσα άλλα ζητήματα, ο φιλόσοφος πρέπει να είναι ικανοποιημένος να περιμένει την πρόοδο της επιστήμης.

 

Α.Σικελιανού "Λυρικός Βίος" σ .67

 

Καὶ ἀναγνώριση αὐτὴ εἰν' ἀρκετή, ἀπ᾿ τὴ μιὰ μεριά, γιὰ νὰ γκρεμίσει ἀπ᾿ τὰ θεμέλια οσοδήποτε κι ἂν ὀργιάζει αὐτὴ τὴν ὥρα μὲς σὲ ὁλόκληρη τὴν Ἱστορία – τὴ Θεολογία τῆς Δύναμης, τὴ Θεοποίηση τῆς ποσότητας, τὴν ἀπολυταρχικὴν ἀξίωση, μὲς στὰ πράγματα, τοῦ όγκου τοῦ ᾿Αριθμοῦ· ἐνῶ ἀπ᾿ τ᾿ ἄλλο μέρος, ἀρχινᾶ ν' ἀποκαλύπτει, πιὸ συγκεκριμένα, στοὺς ἀμύητους : αὐτὰ τὰ ίδια κοσμολογικά θεμέλια τῆς ἀνθρώπινης ἐλευθερίας.

 

Αὐτὰ τὰ ἴδια σύμβολα, ἄλλωστε, μὲ τὰ ὁποῖα ἐκφράζεται, στὶς μέρες μας, ἡ ἁγνὴ ἐπιστημονικὴ θεώρηση τοῦ κόσμου, ἀπομακρύνονται όλοένα πιὸ πολὺ ἀπ' τὸ λογοκρατικὸν ἀπλοϊκὸ φετιχισμὸ (ὁποὺ ἀπομόνωνε, ὣς προχθές, τὴ διαρκῶς κινούμενη ζωή, σὲ στατικὰ καὶ ἀφηρημένα πλαίσια, δίχως νὰ μπορεῖ καὶ νὰ τὰ καταστήσει ἀλληλέγγυα μεταξύ τους παρὰ ἢ μὲ τὸν ξηρό συλλογισμό ἢ καὶ μόνο μὲ τὴν πιθανότητα καὶ μὲ τὴν τύχη), καὶ προάγονται ὁλοένα περισσότερο σὲ πιὸ βαθιὰ προσαρμογή: ἢ μὲ τὸν ἀκοίμητο παλλόμενο βυθό τῆς Φύσης, ἢ κι ἀκόμα μὲ τὸν ἄσωτα παλλόμενον αἰσθαντικό βυθὸ τῆς Ίδιας μας ψυχῆς.

 

Τέτοια ἑρμηνεία – γιὰ παράδειγμα δικαιούμαστε νὰ δώσουμε στὴ θεωρία τῆς Σχετικότητας, γιὰ τῆς ὁποίας τη διατύπωση, ὅπως ὁ ἴδιος ὁ ᾿Αινστάιν βεβαιώνει, ἐβοηθήθηκε διαρκῶς ἀπ᾿ τὸ βαθὺ συναίσθημα τῆς κοσμικῆς θρησκευτικότητας, ποὺ κληρονομική πηγὴ καὶ ρίζα της θεωρεί, γι' αὐτὸν τὸν ἴδιο, τὸν καθάριο Λυρισμὸ τοῦ προφητάνακτα Δαβίδ, καὶ ποὺ μιὰ ἄλλη ὑπέροχη, ποιητική τη φορά αὐτή, μορφή.  O V. Milosz (ποὺ προηγήθη λίγα χρόνια πρὶν ἀπὸ τὴ μαθηματική διατύπωση τῆς θεωρίας τῆς Σχετικότητας, μὲ τὴν πηγαία φιλοσοφικήν ἐνδρασή του), τὴν πιστεύει ὡς μιὰ Βαθύτατη συμβολική προσέγγιση τοῦ βασικού βιολογικού καὶ μεταφυσικοῦ Μυστηρίου τῆς ἀνθρώπινης ζωῆς. Και τέτοια ἀκόμα, νόμιμη έρμηνεία μπορεί να δώσουμε στὴν κοσμογονική πανσεξουαλική θεωρία τοῦ Belot, στὴ μεταγεωμετρία τοῦ Riemann και τοῦ Lobatchevski ἢ τοῦ Cantor, στό νεοπυθαγορισμό του Heisenberg, του Planck, του Schrödinger τοῦ Broglie, και σ' όσα άλλα προβαδίσματα τῆς ἀνιδιοτελής ἐπιστημονικῆς θεώρησης τῶν ἡμερῶν μας ἔρχονται νὰ κάμουνε καὶ πάλι ἀπὸ τὸν ἄνθρωπο ένα ζωντανό του Σύμπατος πολίτη, νὰ συντρίψουνε τριγύρα του ὅλα ἐκεῖνα τὰ νεκρὰ μηχανικά συστήματα ποὺ τὸν φυλάκιζαν καὶ σύμπνιγαν  ὣς τώρα, νὰ τοῦ ξαναδάσουνε τη ζωντανή επαφή με τα εξ’ ίσου ζωντανά κ' ἐλεύθερα διαστήματα τοῦ κόσμου, κι από  τὸ κατώφλι αὐτὸ τῶν Ιδιων ζοφερών μας ἡμερῶν νὰ τὸν  πολώσουνε Ισως πρὸς ὁρίζοντες δημιουργικής o συνείδησης εὐθύνης μεγαλύτερους καὶ φωτεινότερους παρά ποτέ.

 

.

Russell: The basic writings of Bertrand Russell p596