Ε ας μην περάσει και αυτό

 

 

 

 

Στο Θίασο του Αγγελόπουλου η πρωτοχρονιά του 1946 παρουσιάζεται ως χορευτική και μουσική αντιμαχία. Δεξιοί και αριστεροί έχουν διαφορετικές μουσικές προτιμήσεις και χορευτικά στυλ. Βέβαια η εποχή  δημιουργούσε μια μουσική διαμάχη εμβατηρίων αλλά στην σκηνή του Θίασου το τσάρλεστον της αριστεράς αντιπαρατίθεται με ένα ακατανόητο βαλσάκι ανδρών της δεξιάς. Η διαμάχη στο επίπεδο της αισθητικής είναι θεμελιακή αλλά οι βαθμοί έντασης είναι ανάλογοι με την εποχή. Τα τελευταία 30 χρόνια όλο και λιγότερο αναδύονται αισθητικές αναλύσεις με ένα «κλειστό» επίδικο αριστεράς δεξιάς. Η εποχή κριτικής της «αστικής»  τέχνης παρήλθε μάλλον ανεπιστρεπτί. Στην σφαίρα της αισθητικής οι διαφορές και οι ιδεολογικές προσεγγίσεις γίνονται όλο και πιο περίπλοκες , επικαλυπτόμενες και χιαστί.

Ωστόσο στην ελληνική περίπτωση υπάρχει μια περιοχή της καλλιτεχνίας που ευρίσκεται σε συνεχή διέγερση: το ελληνικό τραγούδι. Με κάποιον τρόπο επίδικα της συγκυρίας συμπυκνώνονται αμέσως σε τραγουδιστικά τεκταινόμενα ενώ άλλες περιοχές ( μουσική, όπερα, λογοτεχνία, θέατρο, κινηματογράφος) παραμένουν λιγότερο δραματικές όσον αφορά τις τρέχουσες πολώσεις . Εκτός τραγουδιού οι πολώσεις σπανίζουν  ή αναδύονται ως διαφορές ειδημόνων , micro lobbies, χωρίς ευρύτερες απαιτήσεις δημόσιου διαλόγου. Θυμάμαι παρά ελάχιστες περιπτώσεις όπου ένα επίδικο αισθητικής ή καλλιτεχνίας έχει πάρει μια διάσταση έστω και εντός ενός ευρύτερου κύκλου ενδιαφερομένων ( 1)

Μετά το Ρουβά ήρθε και η σειρά του Πορτοκάλογλου να εμπλακεί σε ένα ζήτημα ερμηνείας , σε ένα επίδικο που εκκινεί από το τραγούδι και διευρύνεται ως ιδεολογικό σημείο καμπής.

Η διαμάχη προφανώς αφορά την νοηματοδότηση του «θα περάσει και αυτό» . Φαίνεται πως ο στίχος του Πορτοκάλουγλου περιγράφει ένα δυσάρεστο διχασμό μετά τη νίκη το Συριζα. Η εξ ευωνύμων ένσταση είναι για την σιωπή του ΝΠ στον κοινωνικό διχασμό που υπήρξε στην «μνημονιακή» περίοδο. Με λίγη ανατροφοδότηση  θα ξανακουστεί τραγούδι του Πορτικάλογλου στο Κόκκινο ή τα σχετικά  φεστιβάλ και συγκεντρώσεις το 2017 ενώ αναμένεται οι συγκεντρώσεις του Ποταμιού Πασοκ κλπ να αρχίζουν με το «καλοκαιράκι» ή το «ποτάμι δε γυρίζει πίσω».

Η διαμάχη για το «θα περάσει» είναι βέβαια μια θετική εξέλιξη. Θα ήταν καλύτερη αν μπορούσε να διευρυνθεί. Ένας δημόσιος διάλογος για το πώς η πολιτική πόλωση ενσωματώνεται και διακλαδώνεται στο εσωτερικό της αισθητικής έκφρασης ,δε θα ενέτεινε την ένταση αλλά θα την διέσπειρε σε περιοχές όπου η συζήτηση μπορεί να γίνει ευχερέστερη.

Στη περίπτωση του Πορτοκάλογλου, αναδύονται εκφράσεις μιας πολεμικής απλότητας ενός παιδικού οπαδισμού όχι γιατί δεν υπάρχει έδαφος αντιμαχίας, αλλά γιατί η αντιμαχία δεν έχει εκτονωθεί σε άλλες σφαίρες της δημόσιας έκφρασης. Επειδή η αντιμαχία είναι ρηχή, αβαθής και ανεπεξέργαστη, με την πρώτη προφανή ευκαιρία προβάλει ο ανεπεξέργαστος οπαδισμός. Το ενδιαφέρον είναι πως περιοχές δημόσιου διαλόγου είναι καχεκτικοί , ο όποιος διάλογος μάλλον περιορισμένος γιατί επικρατεί μια σχετική άρρητη συμφωνία διανομής πάσης φύσεων «πόρων» ( οικονομικών, ανθρώπινων, δικτυακών) . Το κράτος έμμεσα ή άμεσα διανέμει μια πίτα σε λογοτέχνες, ακαδημαϊκούς, θεατρικούς παραγωγούς, εκδότες κλπ. Οι διαμάχες είναι εξ ‘ορισμού υπέρ-προσδιορισμένες από την υπο-κείμενη συνθήκη πρόσβασης στον κοινό κρατικό λογαριασμό. Η διαμάχη προϋποθέτει εξ ‘ορισμού μια απόσταση και ανεξαρτησία .

Το γεγονός ότι το τραγούδι γίνεται τόσο εύκολα επίδικο διαμαχών είναι μια διπλή εξήγηση: αφ’ ενός μεν αισθητικά είναι άμεσο, λειτουργικό με εμμενή συναισθηματική επίδραση αφ ετέρου οι «παίκτες» του έχουν βιώσει μια περίοδο οικονομικής αυτάρκειας δομημένη εκτός άμεσων κρατικών ροών. Υπάρχει μεγαλύτερη σχετική οικονομική ευχέρεια στο τραγούδι από ότι άλλες περιοχές της καλλιτεχνίας ,επομένως είναι πιο εύκολο να διατυπωθούν αιχμηρές καλλιτεχνικές απόψεις.

Την εποχή που περιγράφει η σκηνή στο κέντρο του Θίασου,  με την τραγουδιστική αντιμαχία, κυκλοφόρησε στο περιοδικό «Νέα Εστία» του Π .Χάρη ένα εκτεταμένο δοκίμιο του φιλελελεύθερου δημοκράτη Α.Χουρμούζιου με τον τίτλο « το Ζωτικό Μίσος» ( Μάρτιος- Αύγουστος 1945) . Ο Χουρμούζιος περιγράφει μια προηγούμενη πλαδαρή πνευματική ζωή που διέπεται από ανοχή, αποσιωπήσεις από μια ατμόσφαιρα περιττής αλληλοκατανόησης . Ο μάλλον ήπιος Χουρμούζιος προκρίνει ένα αίτημα «μίσους» ως μετωνυμία μιας διέγερσης, εγρήγορσης , έντασης διαλόγου. Αν κρίνουμε από την Ιστορία  το «μίσος» του Χορμούζιου δεν πρόλαβε να μετουσιωθεί ως πνευματικό ζήτημα αλλά αντιστρόφως κατέπεσε στην οργανική μορφή της πολεμικής κατίσχυσης.

Αν η διαμάχη για τον Πορτοκάλογλου δεν εμβαθύνει ως περιεχόμενο και παραμείνει ως επίδικο τουιτεράδων τότε  ο στίχος του τραγουδιού θα επιβεβαιωθεί ως αυτοπληρούμενη προφητεία.

 ( 1) Μια όντως ενδιαφέρουσα διαμάχη αναδύεται στο περιοδικό Σημειώσεις ( Νοέμβριος 2014) ως εξαίρεση . Με αφορμή το βιβλίο του Γ.Καλλιόρη ( Όλα ή Τίποτα) αναπτύσσεται ένας πολεμικός αλλά πολιτισμένος διάλογος επιχειρημάτων για τα επίδικα της πολιτικής αναρχίας των κινημάτων κλπ