Επί του Παρόντος.........

 

Εις τοιαύτην συμφοράν περιπεσόντες οι Αθηναίοι, εταλαιπωρούντο, καθόσον και εντός της πόλεως η θνησιμότης ήτο μεγάλη και εκτός αυτής τα κτήματά των ερημώνοντο.  Μερικοί μάλιστα κατά την διάρκειαν της δυστυχίας ενθυμήθησαν, όπως ήτο φυσικόν, τον επόμενον στίχον, περί του οποίου οι πρεσβύτεροι απ᾽ αυτούς εβεβαίωναν, ότι εψάλλετο εις παλαιοτέραν εποχήν·

 

«Θα έλθη δωρικός πόλεμος και λοιμός μαζί μ᾽ αυτόν.»

 

 Είναι αληθές ότι αντέτειναν μερικοί ότι ο παλαιός στίχος ωμιλούσε περί λιμού και όχι λοιμού, αλλ᾽ επί του παρόντος επεκράτησε φυσικά η γνώμη ότι η λέξις, της οποίας είχε γίνει χρήσις εις το άσμα, ήτο λοιμός, καθόσον οι άνθρωποι εμνημόνευαν τον στίχον σύμφωνα με τα παθήματά των.

 

Θουκυδίδης Ιστορίαι 54.3 Μετάφραση Ε.Βενιζέλου

 

Το γνωστό απόσπασμα του Θουκυδίδη για το λοιμό των Αθηνών έχει πολλαπλή επικαιρότητα. Μερικοί ιστορικοί αναδεικνύουν την ανάσυρση του χρησμού ως στοιχείο αδυναμίας και προσφυγής στην προφητεία. (πηγή).

Ο Πολιτικός Φιλόσοφος Κ.Ζουράρις όταν δεν ασχολείται ως Νάρκισσος με διάφορες  Performance  εκκεντρικών show στη βουλή και στις τηλεοράσεις γράφει ενδιαφέροντα βιβλία. Είχε, λοιπόν, την οξυδέρκεια στο σχετικό του βιβλίο ( 1) να διακρίνει πως το ουσιώδες στο  Θουκυδίδειο κείμενο είναι δεν είναι η ιστορική ανάδυση του χρησμού. Το κυρίαρχο είναι  ότι η επιλογή της λέξης «Λοιμός» ή «Λιμός» δηλαδή η ερμηνεία του χρησμού , γίνεται το  αντικείμενο της  «έριδος» , όπως αναφέρεται στο αρχικό κείμενο. Ο ΚΖ αναλύει σε βάθος πως μεταξύ των δύο εννοιών «λιμός-λοιμός» η ένταση είναι πολιτική και αναγκαστικά αντικείμενο διαμάχης  η λύση δε ήταν προσωρινή : «επί του παρόντος».

 

Γράφει ο ΚΖ

 

“Λοιμός ή λιμός;Από την στιγμή που το «αναντίρρητο» γεγονός γίνεται έρις και αντίρρησις περί του γεγονότος , μέσα στη πιάτσα, εντός Αγοράς ,αυτομάτως αυτό το γεγονός μετατρέπεται σε γεγονός κοινωνίας.Δηλαδη;Δηλαδή , «εγένετο μεν ουν έρις τοις ανθρώποις» περί του έτσι γεγονότος ή αλλιώς γεγονότος. Και πως λύνεται αυτή η έρις ; Πως, «τοις ανθρώποις» ,αποκαθίσταται μια συναντίληψη για την πραγματική αλήθεια του γεγονότος,για την πραγματικότητα αλήθεια ου γεγονότος ,για την  πραγματικότητα της αλήθειας; Η αλήθεια είναι λοιμός ή είναι λιμός  ή μήπως αψηφώντας και περιφρονώντας κάθε «αντικειμενική αλήθεια» περί του γεγονότος, εμείς θα αποφασίσουμε , άρα εμείς θα ονομάσουμε το τί,  τότε , ήταν το γεγονός;» (2)

 

Είναι φανερό πως η τρέχουσα διαχείριση της πανδημίας εμπεριέχει πολλαπλές πολιτικές επιλογές που αναγκαστικά τροφοδοτούν εντάσεις,  «έριδες»  με τις προσωρινές τους λύσεις : Aπό την χονδροειδή αντίρρηση για την ανάγκη του Lock Down, μέχρι τους ελέγχους για τους πόρους που διοχετεύονται μέσω νομότυπων διαφανών και αδιαφανών μεθόδων παρουσιάζεται μια παλέτα αντιρρήσεων και διαφωνιών.

 

Υπάρχει λοιπόν εξ’ ορισμού ένα επίδικο για την ποιότητα της  διαχείρισης που πρέπει να ορίζεται με ακρίβεια , ένα επίδικο του τύπου «λιμός ή  λοιμός» που δεν αναιρεί το δεδομένο γεγονός της πανδημίας.

 

Ο Peter Sloterdijk έχει θέσει το θέμα σε μια άλλη διάσταση.

 

Εκκινώντας από την Αρχαία Ελληνική Γραμματεία διακρίνει πως ο Κυνισμός του Διογένη είναι σήμερα Κυνισμός  “Kynisism” και όχι  κυνισμός “Cynisism” . Η διαφορά μεταξύ των δύο κυνισμών είναι πως ο Κυνισμός του Διογένη, αφορά μια πληβειακή σάτιρα που αποδομεί τις εξουσίες , ενώ ο σημερινός κυνισμός εργαλειοποιεί τα πάντα της Ιατρικής συμπεριλαμβανομένης. Γράφει χαρακτηριστικά ο Sloterdijk : «Σε λίγο καιρό κάθε φορά, πριν πάμε κάθε φορά στην τουαλέτα, θα χρειαζόμαστε πτυχίο Ουρολογίας» (3)

 

Τελικά , η έριδα για την φύση και τη διαχείριση  της πανδημίας είναι όχι μόνο αναπόφευκτη αλλά επιθυμητή  ( Θουκυδίδης) .

 

Διαφέρει όμως  αν θα γίνει ως Διογένεια παραγωγική αποδόμηση δηλαδή αμφισβήτηση των εξουσιαστικών δομών, ή αν θα γίνει ως διαφορετική ερμηνεία τεχνικών δεδομένων εντός του υφιστάμενου κυνικού Ιατρικού Τεχνολογικού παραδείγματος.

Όπως πάντα οι αντιρρήσεις είναι υβρίδια κυνισμών. Η αυθεντική χρήσιμη αμφισβήτηση γίνεται περιττή ή προβληματικός γογγυσμός που δημιουργεί ή εντείνει παραλυτικές κρίσεις. Στο δημόσιο χώρο επικρατούν  οι αμφισβητήσεις που συμφύρουν πάσης φύσεως στοιχεία ενώ οι εύλογες δημοκρατικές ενστάσεις είναι λιγότερο θορυβώδεις και ορατές. Το θέμα περιπλέκεται καθώς οι αποφάσεις πρέπει να παίρνονται άμεσα. Για αυτό και η συγκυρία ευνοεί καθεστώτα μειωμένης δημοκρατικής ευαισθησίας που δεν επιτρέπουν κανενός είδους αντιρρητικό λόγο ( Κίνα, Ρωσία, Τουρκία) και επιλύουν τα επίδικα γρήγορα χωρίς διαβούλευση  και ίσως πιο αποτελεσματικά.

 

Η Θουκυδίδεια απάντηση για τις κρίσιμές επιλογές , εντός του δημοκρατικού πλαισίου  είναι αρμονική  :

 

«……..αλλ᾽ επί του παρόντος επεκράτησε φυσικά η γνώμη…….»

 

Η  λύση που είναι δημοκρατικά αποδεκτή για να εκτελεστεί γρήγορα, πρέπει να είναι προσωρινή , δηλαδή εξ’ορισμού αξιολογίσιμη και  αιρέσιμη.

 

Με την Ελλάδα στον πυθμένα της αξιολόγησης του Bloombger (πηγή) , κανείς δεν μπορεί να επαφίεται στην αδράνεια ενός ψευδοορθολογικού αντιλαικισμού. Η αξιολόγηση παρά τα προφανή μεθοδολογικά της προβλήματα φαίνεται να αντιπροσωπεύει την παγκόσμια κατάσταση. Το πρόβλημα  είναι διπλό :  ο λοιμός να μην  γίνει λιμός και ο Διογένης να επικρατήσει του Τράγκα.   

 

 

(1)  Κ.Ζουράρις «Νυν…..Αιωρούμαι»

(2)  Κ.Ζουράρις «Νυν…..Αιωρούμαι» σ.162

(3)  P.Sloterdijk “Critique of Cynical Reason” p.266

Κανονιστικές Ιδέες........

Η μετατροπή της Αγίας Σοφίας σε τζαμί ανέβασε αρκετά κλικ την ένταση των Ελληνοτουρκικών σχέσεων. Αναπόδραστα όλα αναλύονται μέσω της επιμέτρησης της ισχύος των δυο χωρών.

Η ιλιγγιώδης ανάπτυξη της Τουρκικής οικονομίας αντιμετωπίζεται ως περίπου επίτευγμα του Ερντογαν. Αυτή η ανάλυση υποτιμά τις εγγενείς ικανότητες της Τουρκικής κοινωνίας να πραγματοποιήσει ένα τέτοιο άλμα.
Χρησιμοποιώντας την έννοια του Γ.Βουλγαρη του «εκσυγχρονισμού χωρίς υποκείμενο» ( 1) ,μπορούμε πως στην Τουρκική κοινωνία υπήρξαν σαφείς «εξελικτικές διαδικασίες που λειτουργούσαν σαν Basso continuo στη ζωή της κοινωνίας. Καταναλωτικά πρότυπα , μόδες, ήθη, επιστημονικές γνώσεις,πνευματικά και καλλιτεχνικά ρεύματα, πολιτικές ιδέες , θεσμοί και απλές σχετικά τεχνολογικές καινοτομίες, που αποτέλεσαν τις ευκίνητες δυνάμεις μιας μορφής εκσυγχρονισμού». Χωρίς αυτές τις διαδικασίες ήταν μαθηματικά βέβαιο πως η Τουρκική Οικονομία ήταν αδύνατο να επεκταθεί διαρθρωτικά τόσο σε πλάτος ( τομείς , δραστηριότητες) όσο και σε βάθος ( υιοθέτηση και ανάπτυξη τεχνολογικών καινοτομιών. Είναι φανερό πως ένα σύνολο εκπαιδευτικών, κοινωνικών, παραγόντων συνέβαλε στην συστημική ισχυροποίησης της Τουρκικής Οικονομίας. Η παραγωγή διεθνών ανταγωνιστικών  προιόντων και υπηρεσιών γίνεται μόνο μέσω της εργασίας στελεχών με γνώσεις, γλωσσομάθεια, κατανόηση των διεθνών συναλλαγών.

Η πρώτη διακυβέρνηση Ερντογάν ( 2003-14) βρίσκει αυτές τις ικανότητες ώριμες και δημιουργεί ένα πλαίσιο ανάπτυξης. Ωστόσο αυτό το εκσυγχρονιστικό κοινωνικό «νέφος» έχει ορισμένα χαρακτηριστικά: είναι κοσμικό και κοσμοπολίτικο. Αν προσέξει κανείς την διαδικτυακή πλατφόρμα Linkedin , εντυπωσιάζεται κανείς με την ευκολία που έχει η πλειονότητα των στελεχών της εξωστρεφούς Τουρκικής Οικονομίας να εορτάζουν μέσα από επαγγελματικές διαδικτυακές πύλες εθνικές εορτές με την εικόνα του Ατατούρκ. Αν και οι γενικεύσεις σε αυτό το επίπεδο είναι παρακινδυνευμένες, είναι φανερό πως ο ύστερος Ερντογαν έρχεται σε σύγκρουση με τον πυρήνα της αναπτυγμένης Τουρκικής οικονομικής δομής που είναι συστημικά κοσμική δηλαδή Κεμαλική.

Ο ύστερος Ερντογάν ( 2016-2020) έχει τα χαρακτηριστικά της Βοναπαρτικής εκτελεστικής εξουσίας «που έγινε ανεξάρτητη, νιώθει σαν αποστολή της να εγγυηθεί το καθεστώς και ήθελε να φαίνεται ως ο πατριαρχικός ευεργέτης όλων των τάξεων, δεν μπορεί να δώσει όμως στην μία αν δεν πάρει από την άλλη» (2)

Όμως το σχέδιο που αναπτύσσει ο «πατριαρχικός ευεργέτης» με την ευθεία αναφορά στον 19 αιώνα δεν είναι ιδιότροπος αναχρονισμός. Φαίνεται πως ο 19 αιώνας επιστρέφει στον κόσμο, ιδίως στην Ανατολή (3). Οι Αυτοκρατορίες επιστρέφουν ως ομοιογενή εθνικά κράτη : Η σημερινή Κίνα μοιάζει με την αυτοκρατορική των Μαντζού, η Ρωσία έχει συντονιστεί με τις αρμονίες του αυταρχικού Τσαρισμού, η Ινδία υιοθετεί πολιτικές καθαρότητας αντικαθιστώντας την Μουσουλμανική ταυτότητα της ταυτόσημης χωρικά  αυτοκρατορίας των Μογγόλων ( που διοικεί την Ινδία μέχρι το 1857) με την Βραχμανική παράδοση. Μόνο που η Οθωμανική δεν μπορεί να επανέλθει ως ομοιογενές έθνος. Διαλύθηκε γιατί ένα πολυγλωσσικό , πολυθρησκευτικό κράτος ήταν αδύνατο να εναρμονιστεί με τις οικονομικές συνθήκες της εποχής του.  Έτσι ενώ το σχέδιο του Ερντογάν φαίνεται νεο Οθωμανικό είναι εξ’ορισμού αδύνατο γιατί ο Οθωμανισμός ήταν πολυεθνικός και πολυθρησκειακός.

Ταυτόχρονα ,όμως, είναι αδύνατο να γίνει δεκτό ως κεντρική διεύθυνση του σύγχρονο Ισλάμ .

Εξ ’αιτίας της γειτνίασης μας με την προβληματική Μέση Ανατολή παραγνωρίζουμε πως η πλειονότητα των Μουσουλμάνων κατοικεί ανατολικά της Σ. Αραβίας, ενώ  ο τρόπος με τον οποίον το Ισλαμ λειτουργεί στις αραβικές χώρες ποικίλει . Οι «ανατολικές» μουσουλμανικές χώρες  αναπτύσσουν ιδιαίτερες δυναμικές συγγένειες με κόμβους εκτός του ορίζοντα μας. Το Πακιστάν αντιμετωπίζει την Ινδία προσεγγίζοντας την Κίνα, ενώ το Ιράν συνήψε πλέον συμμαχία με την Κίνα.  Στην δε περιοχή μας η Αίγυπτος προσπαθεί να υιοθετήσει ένα πολυπολιτισμικό χαρακτήρα με έμφαση στις Μεσογειακές, Κόπτικες, Αφρικανικές και Φαραωνικές παραδόσεις ενώ Αλγερία και Μαρόκο έχουν κάνει συνταγματικές αλλαγές για την ενδυνάμωση της προκορανικής παράδοσης και γλώσσας.

Το ενιαίο  συμπαγές Ισλαμ είναι νοητική κατασκευή που διογκώνει τα παράπλευρα φαινόμενα μιας πλανητικής κρίσης . Το τυπικό θρησκευτικό Ισλαμ έχει κατανικηθεί εδώ και καιρό από τη Μεταφυσικής της  καταναλωτικής υπερδομής και μανίας. Έτσι δεν υπάρχει έδαφος για κανένα Χαλιφάτο.

Έτσι από την μια πλευρά η εικόνα του προσκυνητή Ερντογάν στην Αγία Σοφία, προκάλεσε σοβαρά πλήγματα στην εικόνα μιας κοσμοπολίτικής Τουρκίας που προσπαθεί με επενδύσεις πολλών εκατοντάδων εκατομμυρίων να δομήσουν οι Τουρκικές Αερογραμμές ( ΤΗΥ) ενώ είναι αμφίβολο τι ακριβώς πετυχαίνει στους Μουσουλμανικούς πληθυσμούς.

Αν υπάρχει μια λογική της συγκυρίας τότε το Ερντογανικό εγχείρημα περισσότερο συνάδει με μια νοηματοδότηση ενός Ισλαμικού «λιτού βίου» που είναι αναγκαίος σε μια οικονομία που αναμένεται να συρρικνωθεί μετά από μια εκρηκτική εικοσαετία. Είναι περισσότερο πιθανό πως μια απόσταση από τον κοσμικό Κεμαλισμό είναι απόσταση από την υφιστάμενη καταναλωτική συνθήκη της Τουρκίας. Πρόκειται για μια παραλλαγή του Ιρανικού παραδείγματος όπου το Ισλαμ παρέχει ένα συνεκτικό πλαίσιο αυτοσυγκράτησης και εγκράτειας. Η Αγία Σοφία ως τζαμί  πλήττει την κοσμική εικόνα αλλά διευκολύνει ένα  ηθικολογικό  λόγο εγκράτειας που είναι αναγκαίος στην συγκυρία. Έτσι η υποτονική αντίδραση των Κεμαλιστών δεν είναι πολιτική υποχώρηση αλλά συναίνεση σε μια «εθνική εγκράτεια».

Με αυτή την έννοια το Ερντογανικό εγχείρημα γίνεται «σύγχρονο».  Παρέχει μια κλασσικά μεταμοντέρνα  σύμφρηση νοηματικών υλικών ( έμφαση στην κατακτητική  εκδοχή του Ισλαμ, αναχρονιστική αναγέννηση μιας νεκρής αυτοκρατορίας, σύγχρονη οικονομική κρίση).  Υπάρχουν αναλύσεις που τονίζουν πως οι οικονομικές εναλλακτικές της διεθνούς οικονομίας έχουν εξαντληθεί. Στην ουσία, οι τρόποι συναλλαγής είναι αναμίξεις δωρεών , λεηλασιών , συναινετικών εμπορικών συναλλαγών ( 4). Έτσι οι τυχόν ριζικές αλλαγές μπορούν να επέλθουν μόνο ως «εξω-οικονομική» «κανονιστική ιδέα». Ο Κ.Karatani τονίζει : « Οι νέοι τρόποι ριζικών αλλαγών εμφανίστηκαν με τη μορφή οικουμενικών θρησκειών και αναπόδραστα τα κοινωνικά κινήματα παίρνουν θρησκευτική χροιά. Η πρώτη πραγματική επανάσταση έγιναν από τους Χριστιανούς Πουριτανούς στην Αγγλία (1641-52).Μια πραγματική νέα οικονομική συνθήκη δεν παρά αυτό που  ο Καντ αποκαλεί κανονιστική ιδέα.»

Με μια έννοια το Ερντογανικό «εθνικό-ισλαμικό» σχέδιο με τις προφανείς εσωτερικές αντιφάσεις ( ρήξη με την κοσμοπολίτική Τούρκικη  οικονομική Ελιτ, αιωρούμενη αναζήτηση ηγεμονικού ρόλου στο Ισλάμ) ανήκει σε αυτή τη κατηγορία των «μετα -οικονομικών προταγμάτων»  

(1)Γ.Βούλγαρης: Ελλάδα. Μια χώρα παραδόξως νεωτερική . σ.294

(2)Κ.Μαρξ:Η 18^η Μπρυμαίρ του Λουδιβίκου Βοναπάρτη σ.153

(3)K.Karatani: The structure of World History p.262

(4)K.Karatani: The structure of World History (  (Duke University 2014)

 

Photo : Käthe Kollwitz

 

«Παλεύοντας» τον Οδυσσέα έφτασα στη σελίδα 540

Βρισκόμαστε στο 1904.

Ο Λέοπολντ  Μπλουμ είναι  ένας προκλητικός τύπος , όχι μόνο για τα σταθμά της εποχής του.

Είναι δυνητικά  αμφισεξουαλικός , που δέχεται να υποστεί μια αμφιλεγόμενη ιατρική γνωμάτευση  για να αποδειχθεί παρθένος, αλλά και αμφίφυλος που αργότερα γεννά οκτώ παιδιά !. Αν και στο λογοτεχνικό σύμπαν του Οδυσσέα ( James Joyce) , όπου συμβαίνουν όλα αυτά  , βρισκόμαστε στον αστερισμό της φαντασίωσης ( που ειδικά στο κεφάλαιο 15 υπερισχύει  του αστερισμού του  ρεαλισμού ) εν τούτοις η εκκεντρικότητα είναι θεμελιακή.

Αυτή , λοιπόν η καταστατικά έκκεντρη φιγούρα, ο Μπλούμ, διατυπώνει ένα πολιτικο θεολογικό πρόγραμμα που αρθρώνεται οργανικά  μέσω τριών επιπέδων : Τα εξισωτικά  προτάγματα , τις δραστηριότητες και το αισθητικό περίγραμμα.

Τα προτάγματα:

·       Ο καθένας έχει δικαίωμα στο θαύμα , ως ιδιοκτήτης ενός ατομικού λυχναριού Αλαντιν.

·       Οι Μονοθεϊσμοί ( Χριστιανισμός, Ισλάμ, Εβραϊσμός) συνενώνονται.

·       Όλα τα παιδιά λαμβάνουν τρία στρέμματα γης και μια αγελάδα.

·       Όλα τα πάρκα είναι ανοικτά όλο το εικοσιτετράωρο

·       Όλα τα πλυντήρια πιάτων είναι ηλεκτρικά

·       Εξαφανίζονται ο πόλεμος, η φυματίωση, η επιληψία , η επαιτεία.

·       Εβδομαδιαίο καρναβάλι με μάσκες και υιοθέτηση της εσπεράντο.

·       Ελεύθερο διαθέσιμο χρήμα για όλους , ελεύθερος έρωτας, ελεύθερα προσβάσιμοι όλοι ναοί.

Οι δραστηριότητες:

 Εμπόριο,Βιομηχανία, Διαφήμηση,Ελευθερία Σκέψης, Καθολική Ψηφοφορία, Κλασσική Μουσική, Παραθαλάσσιες ανοικτές Συναυλίες, Γαστρονομία, Ατομική Υγιεινή, Έρωτας ,Ανώδυνος Τοκετός και εκλαϊκευμένη Αστρολογία.

Το αισθητικό περίγραμμα :

·       Τα αγάλματα των εννέα μουσών

·       Όλα τα αγάλματα της Αφροδίτης ( Καλλίπυγος, Πάνδημος, κλπ)

·       Γύψινες  απεικονίσεις των  δραστηριοτήτων  

Το ενδιαφέρον είναι πως η προκλητική βλάσφημη Ουτοπία του Joyce, για το 1904, οργανώνεται με βάση δραστηριότητες  , που  σήμερα  , εκατό χρόνια και βάλε, είναι ο πυρήνας της παγκόσμιας οικονομίας και του ατομικού βίου. O Joyce, στον Οδυσσέα, επινοεί ,«κατασκευάζει» ανθρώπινους τύπους και καταστάσεις για να σοκάρει. Όμως φαίνεται πως η οργιώδης λογοτεχνική φαντασία του  ενώ εκκινεί να οριοθετήσει μια οργιαστική βλασφημία με έμβλημα «όλα είναι επιθυμητά και δυνατά» όταν γειώνεται στον βίο γίνεται πεζή . Ο πολύτροπος, πολύσχημος Οδυσσέας του, με τις πιο διαγώνιες ενορμήσεις και φαντασιώσεις «αναπνέει » σε ένα κοινωνικό πλέγμα που σήμερα είναι μια αυτονόητη  καθημερινότητα. Όσο και προκλητική αν είναι η ουτοπία δεν μπορεί να απογειωθεί από τον τρέχοντα βίο:

Οικονομία ( Έμποριο, Βιομηχανία, Διαφήμιση) , Πολιτική ( Ελευθερία Έκφρασης, Καθολική Ψηφοφορία), Τέχνη ( Κλασικισμός και Μαζική Διασκέδαση) , Υγεία  (Ατομική προστασία  και απαλλαγή από τον Πόνο)  και μαζική πρόσβαση στα πορίσματα της Αστρολογίας.

Στο φαντασιακό σύμπαν του Οδυσσέα, η ουτοπία , οι «γειωμένες»  δραστηριότητες συμπληρώνονται οργανικά από ένα τρίτο επίπεδο όπου συνυπάρχουν το «Ιερό» (τα αγάλματα των Μουσών και της Αφροδίτης)  με την αισθητική της καθημερινότητας που δεν είναι άλλη από τις γύψινες διακοσμήσεις.

Στον «Οδυσσέα» μπορείς να βρεις πολλές πλευρές της ανθρώπινης κατάστασης και πολλές λογοτεχνικές καινοτομίες ( για την εποχή του) , αλλά το μοτίβο της διολίσθησης από την εκκεντρική ουτοπία προς την πεζή , αν και τεχνολογικά προφητική , πραγματικότητα επαναλαμβάνεται. Ταυτόχρονα αναδύεται το «Ιερό» ως αισθητική απόλαυση ομότιμο με τις εκπτωχευμένες γύψινες διακοσμήσεις του βίου. Ουτοπία, «γείωση» , αισθητικοποίηση είναι ένα από τα πολλά δρομολόγια του Οδυσσέα.

Διαβάζοντας έτσι τον Joyce,μπορείς να δεις καλύτερα πως η κατάρρευση των μεγάλων ιδεολογιών και ουτοπιών οδήγησε σε μια αισθητικοποίηση του Ιερού και αποθέωση της εύκολης απεικόνισης : γύψινα αντίγραφα των δραστηριοτήτων παρατάσσονται ισότιμα με τα αγάλματα των Μουσών και μιας Θεάς. Ταυτόχρονα παρατηρείς πως η Ουτοπία του «όλα είναι δυνατά» δεν είναι παρά μια επινοημένη καρικατούρα δημιουργημένη απλώς για να προκαλέσει , μια άτεχνη πάλη με το αυτονόητο ( ενίοτε  αντιδραστικό και αναχρονιστικό). Όμως σ’ αυτό το κλειστό λογοτεχνικό Σύμπαν μπορείς να δεις πως τελικά το ζήτημα είναι να εξισορροπηθούν τα τρία αυτά επίπεδα (ουτοπία, δραστηριότητα,Ιερό)  αλλιώς.

Το πρωτείο της Πολιτικής Οικονομίας , που επικυριαρχεί σήμερα, ξερό χωρίς την Ουτοπία με το «Θείο» ως παραταγμένο «Έργο Τέχνης» , δηλαδή μια μετατροπή της σειράς του Οδυσσέα, φαίνεται να αναπαράγει την ίδια ξηρότητα.

Αναγκαστικά  , αν ψάχνουμε μια τάξη μεταξύ ουτοπίας, βίου, ιερού και αισθητικής, η τελευταία μοναδική επιλογή είναι η ολική αντιστροφή : αποκατάσταση ( από-αισθητικοποίηση) του Ιερού, οργάνωση και αισθητικοποίηση του βίου ανάδυση μιας Ουτοπίας ως εξισορρόπηση.    

 

Παραναγνώσεις

Καθώς η συγκυρία της πανδημίας εξελίσσεται σε νέα φάση, η δημόσια συζήτηση αναπτύσσεται προς διάφορες πλευρές. Ο Alain Badiou έκανε μια δημόσια παρέμβαση η οποία, με δεδομένη την πρόσληψη του έργου δημιούργησε εύλογα ερωτήματα (πηγή).

Στη παρέμβαση αυτή ο ΑΒ διατυπώνει μερικές κομβικές γνωματεύσεις

Κατ’ αρχάς «δεν βλέπει για ποιον λόγο θα έπρεπε, πέρα από τη λήψη των προφανών μέτρων προστασίας για το διάστημα που θα πάρει ο ιός μέχρι να εξαφανιστεί ελλείψει νέων στόχων-θυμάτων, να εξοργιστούμε και να κατεβάσουμε το βαρύ πυροβολικό». Περαιτέρω αναφέρεται με μεγάλη ανοχή (αν όχι επιδοκιμασία) προς τον Μακρόν «του οποίου η μεταφορά έχουμε πόλεμο είναι σωστή» ενώ οι «τα κίτρινα γιλέκα και οι συνδικαλιστές απλά «φλυαρούν» καθώς «κανένας πριν τον Μακρόν δεν πρόβλεψε την πανδημία». Τέλος σημειώνει πως «περιστάσεις αυτού του είδους είναι ιδιόμορφα «ουδέτερες»».

Είναι φανερό πως ο ΑΒ πόρρω απέχει από μια τυπική καταγγελία και υπερανάλυση της συγκυρίας όπου τελικά όλα τα επίδικα μετατρέπονται σε πολιτικά διλήμματα. Βέβαια η κατακλείδα του για «ουδετερότητα» των περιστάσεων είναι πραγματικά εντυπωσιακή.

Όπως αναμενόταν μια τέτοια τοποθέτηση προκαλεί αμηχανία, την οποία προσπάθησε να σπάσει ο καθηγητής Δ.Δρόσος με παρεμβατικό του κείμενο (πηγή).

Όμως ατυχώς, ο ΔΔ για να αντιμετωπίσει τις θέσεις του ΑΒ, προχωρά , μέσω ενός πραγματικά εκλεπτυσμένου λεξιλογίου , σε μια σειρά από θέσεις που δεν αντιμετωπίζουν την ουσία και τα συμφραζόμενα   αλλά τελικά γνωματεύουν πως ο ΑΒ στερείται στοιχειωδών ιστορικών γνώσεων ή ακόμη χειρότερα, δεν μπορεί να δει τον καταλυτικό ρόλο που μπορούν να έχουν γεγονότα σαν αυτά της πανδημίας. Πίσω από την έντεχνη ακαδημαϊκή ρουτίνα του σχήματος «συμφωνούμε μεν ,αλλά…» και μέσω της διατύπωσης πως ο ΔΔ  απλά «παραλλάσει ή τροποποιεί θέσεις του ΑΒ»   τελικά ο ΑΒ παρουσιάζεται περίπου ως αστοιχείωτος για την ιστορία ( ο ΑΒ δεν ξέρει πως οι πόλεμοι γεννούν επαναστάσεις) (ο ΑΒ δεν βλέπει πως ο Όρμπαν κινείται εντός της κρίσης)  ( ο ΑΒ δεν υποψιάζεται την έννοια του ιστορικού καταλύτη) κλπ

Το πρόβλημα είναι πως ο ΔΔ δεν είδε τη παρέμβαση του ΑΒ στο πλαίσιο του συνολικού έργου του και δεν πρόσεξε την κατακλείδα της παρέμβασης του η οποία με σαφήνεια αναφέρεται σε «πολιτικό νεωτερισμό της τρίτης φάσης του κομμουνισμού» . Δηλαδή ,ο ΔΔ δεν είδε πως οι αναφορές για «ουδετερότητα» γίνονται στα συμφραζόμενα της κλασσικής Μπαντιουικής προβληματικής για την απόρριψη του «δημοκρατικού υλισμού» της υιοθέτησης της «υλιστικής διαλεκτικής» και της ευρύτερης θεματολογίας για την πολιτική ως «διαδικασία αλήθειας».

Στο έργο του «Logic of Worlds»  περιγράφει τον δημοκρατικό υλισμό ως την τρέχουσα φιλοσοφική ατμόσφαιρα που διέπεται από το απόφθεγμα «υπάρχουν μόνο Σώματα και Γλώσσες». Αυτός ο κόσμος είναι πολυποίκιλος , χρωματιστός, πολύπλοκος με εντάσεις και πολεμικές επιχειρήσεις. Όμως αυτή η τρομακτική ποικιλότητα τελικά μπορεί να είναι παρά ένας «άτονος κόσμος» όπου δεν σημειώνονται ιστορικές καμπές και εξελίξεις. Η συνεχής ροή και αλληλοσυμπλήρωση γλωσσών και σωμάτων δεν οριοθετεί αφ’ εαυτής καμία ρήξη κανένα «συμβάν». 

Απέναντι σε αυτή την ατμόσφαιρα ο ΑΒ αντιτάσσει την δική του κοσμοθεωρητική ατμόσφαιρα που ονομάζει «υλιστική διαλεκτική» και  η οποία διέπεται από το απόφθεγμα «υπάρχουν μόνο Σώματα ,Γλώσσες και Αλήθειες». Η έννοια της Αλήθειας είναι κομβική στο Μπαντιουικό οικοδόμημα και δεν αναφέρεται σε μια Χαιντεγκεριανού τύπου «αλήθεια , εκκάλυψη από τη λήθη» ,αλλά ορίζεται ως ένα οιονεί Πλατωνικό ιδεώδες του οποίου η ύπαρξη κυριολεκτικά αποδεικνύεται μέσω των μαθηματικών. Η ύπαρξη και αναζήτηση αυτής της «Αλήθειας» χωρίζει με άβυσσο τον ΑΒ από όλες τις αναζητήσεις για την Φιλοσοφία της Γλώσσας που σχετικοποιούν ή ρευστοποιούν την Αλήθεια και είναι τελικά «αντιφιλοσοφίες» . Η πολιτική είναι μια από τις τέσσερις διαδικασίες «Αληθείας» , ενώ οι άλλες τρεις είναι η Επιστήμη, η Αγάπη και η Τέχνη .

 Η πολιτική στον ΑΒ είναι ριζική διαδικασία που σκοπεύει προς ένα «συμβάν» το οποίο είναι αξιωματικά μη περιγράψιμο με τους υφιστάμενους γλωσσικούς κώδικες, αλλά η ύπαρξη του αποδεικνύεται απόλυτα στέρεα μέσω της εργασίας του Cohen για τα γενολογικά σύνολα ( Being and Event)

Η μικρή αυτή συμπύκνωση είναι αναγκαία για να διευκρινιστεί πως  αν δεν ιδωθεί όλο το Μπαντουικό περίγραμμα, είναι δυνατόν να αξιολογηθεί ο ΑΒ ως περίπου ανίκανος να δει την έννοια της «ιστορικής κατάλυσης».

Ο ΔΔ , καθώς δεν εντοπίζει  την κατακλείδα του κειμένου του ΑΒ με το αίτημα για την «πολιτική νεωτερικότητα της τρίτης φάσης του κομμουνισμού» δεν διακρίνει  την αξιολόγηση της πανδημίας υπό το πρίσμα μιας «πολιτικής της Αλήθειας» .Τελικά δεν βλέπει τις πραγματολογικές επισημάνσεις του ΑΒ στο πλαίσιο μιας πολιτικής της "αλήθειας" της "υλιστικής διαλεκτικής"  όπου προφανέστατα η πανδημία μπορεί κάλλιστα να είναι μια "ουδετερότητα" . Χωρίς ορατό το αίτημα της ριζικής πολιτικής του «Συμβάντος» όλες οι γνωματεύσεις του ΑΒ φαντάζουν σχεδόν εξωφρενικές στα μάτια μιας συγκεκριμένης αριστερόφωνης διανόησης: «ο Μακρόν τα πάει ανεκτά, δεν γίνεται τίποτα το καινούργιο κλπ»

Κατά την ταπεινότατη γνώμη μου το έργο του ΑΒ είναι αν μην τι άλλο εξαιρετικά πρωτότυπο, σχεδόν εκκεντρικό. Όμως όπως σε όλους τους  μεγάλους φιλόσοφους σε αυτό το έργο υπάρχουν διαβαθμίσεις, επίπεδα  και αναγνώσεις που ξεπερνούν και τον πολίτη Badiou. Είναι κοινότοπο να θυμίσουμε την δείλια και σχεδόν εξαχρείωση του πολίτη Heidegger ο οποίος οικοδόμησε ένα από τα πιο σημαντικά πνευματικά δημιουργήματα. Έτσι και ο Badiou κινδυνεύει από φίλους και εχθρούς  που απλώς βλέπουν ένα συμπαγή Μπαντιουσιμό για να υπερασπίσουν η να κατατροπώσουν. 

Τουλάχιστον πριν τον κρίνουν ας τον διαβάσουν προσεκτικά

Εικόνα : Braiden Bugazzi

Νέα ήθη, παλαιά υπεροψία

Είναι προφανές πως η σταδιακή επαναφορά προς την «κανονικότητα» θα συνοδευτεί πιθανότατα από μια σειρά νέων συμπεριφορών, τις οποίες δοκιμάζουμε με εμπεδώνουμε τώρα κατά τη διάρκεια της καραντίνας. Θα έχουμε μια νέα πρακτική για τον χαιρετισμό με τον περιορισμό  της χειραψίας και του ασπασμού  ,την εκτεταμένη χρήση της μάσκας και  την αποφυγή κάθε περιττής επαφής με αντικείμενα και επιφάνειες . Χαιρετισμός χωρίς επαφή ,μερική απόκρυψη του προσώπου και μια περιοριστική κίνηση στον χώρο και απόσταση από τις επιφάνειες  δεν είναι άγνωστες πρακτικές.

Οι λαοί της άπω Ανατολής , κυρίως στην Ιαπωνία , χαιρετιούνται εγκάρδια μέσω υποκλίσεων , το πρόσωπο που αποκαλύπτεται μόνο μέσω των ματιών είναι το πρόσωπο πολλών γυναικών μουσουλμάνων σήμερα , ενώ η περίτεχνη κινησιολογία των Σαουδαράβων που είναι ικανοί να μην λερώσουν  με ένα ίχνος ούτε να τσαλακώσουν μια κατάλευκη ολόσωμη καλοσιδερωμένη κελεμπία είναι καθημερινότητα για μερικά εκατομμύρια ανθρώπων.  Οι νέες ρουτίνες θα αποκαλύψουν τη σχετικότητα και ιστορικότητα των υφιστάμενων  κοινωνικών μας συμπεριφορών και αναμένεται να εφαρμοστούν εύκολα.

Απλά ο λεγόμενος «Δυτικός κόσμος» θα παραλλάξει  τα τρέχοντα πρωτόκολλα  συμπεριφοράς εμπλουτίζοντας τα με νέα savoir vivre που προέρχονται από άλλους πολιτισμούς .όπως ακριβώς συμβαίνει με την διάχυση των εθνικών  μαγειρικών σε όλο τον κόσμο . Όμως η απώλεια της σωματικής επαφής κατά το χαιρετισμό, η επικέντρωση στα μάτια για την αναγνώριση του άλλου και η υιοθέτηση μιας πιο στακάτης χορογραφίας στην καθημερινή κίνηση είναι απλώς συμπεριφορικά πρωτόκολλα ή ίσως κρύβουν μια βαθύτερη αλλαγή.

Ο Alexander Kojevnikov είναι μια περίπλοκη φιγούρα της Ευρωπαϊκής φιλοσοφίας και πολιτικής. Γεννημένος στη Ρωσία το 1902 φεύγει στη Γαλλία όπου πολιτογραφείται ως υπήκοος με το όνομα Kojev. Έχει μια έντονη παρουσία ως φιλόσοφος ερμηνευτής του Hegel , επηρεάζει τις πιο ριζοσπαστικές αριστερές τάσεις της Γαλλικής διανόησης  αλλά αργότερα εντάσσεται στη Γαλλική διπλωματία και στο τέλος συμμετέχει, ως τεχνοκράτης, σε ένα στενό πυρήνα στελεχών που τοποθετούν το πρώτο πλαίσιο της ευρωπαϊκής Ολοκλήρωσης. Με τέτοιο βιογραφικό δεν είναι τυχαίο που ,εκ των υστέρων ανακαλύπτονται απίθανες θεωρίες ακόμη και για πιθανή μακρόβια συμμετοχή του σε κατασκοπευτικά δίκτια της ΕΣΣΔ , πιθανή ψυχική διαταραχή του κλπ.

O Kozev , τη δεκαετία του 30 ,παραδίδει μαθήματα φιλοσοφίας για τον Hegel ,τα οποία εκδίδονται για πρώτη φορά το 1939 αλλά στην τελευταία γαλλική έκδοση την δεκαετία του 60 ενσωματώνει στο βιβλίο μια υποσημείωση αναφερόμενη στις τρέχουσες συγκυρίες . Η υποσημείωση αυτή έκτοτε γίνεται πιο σημαντικά από τα μαθήματα. Ασχολούνται οι Fukuyama,Derrida, Agamben  ( 1) με εκτεταμένες αναφορές και αναλύσεις. 

Στην υποσημείωση αυτή ο Kojev διαβλέπει πως το Σοβιετικό και Κινέζικο σύστημα είναι ήδη ( το 1960!)  παραλλαγές του Αμερικάνικου ( είναι ήδη Αμερικάνοι αλλά πιο φτωχοί, σημειώνει)  και πως η χώρα-σύστημα που διαφέρει ουσιωδώς είναι η Ιαπωνία, η οποία πρόκειται να επιδράσει ουσιαστικά στην Ευρώπη και την ΕΣΣΔ (θα τις "Ιαπωνοποιήσει ")

Η γνωμάτευση του , βέβαια, γίνεται εντός των συμφραζομένων της Χεγκελιανής θεωρίας για το τέλος της Ιστορίας. Αν ( 2)  η Ιστορία κινείται ως άνυσμα με μια κατεύθυνση τότε ο στόχος έχει επιτευχθεί, το τέλος έχει φτάσει. Παρότι οι μαθητές του Kozev διατείνονται πως οι αναφορές του είχαν ειρωνικό χαρακτήρα , ωστόσο μια τόσο καίρια λιτή διάγνωση για το μέλλον των «σοσιαλιστικών χωρών» , πολύ πριν την Περεστρόικα ή την Απομαοποίηση  είναι τουλάχιστον αξιοσημείωτη.

Όμως φαίνεται πως ο κορονοιός πάει να επιβεβαιώσει τον Kojev και για την εκτίμηση του για την πολιτιστική -πνευματική επικράτηση του Ιαπωνικού συστήματος. 

Ο Kojev διατυπώνει την ακόλουθη γνωμάτευση.

Η Ιαπωνία τον μετά τον 15^ο αιώνα για τριακόσια χρόνια  ζει μια μοναδική περίοδο ειρήνης και συνύπαρξης , η οποία επιτρέπει την δημιουργία τελετών που είναι αποκομμένες από τον βιοπορισμό : το θέατρο Νο, οι τελετές τσαγιού, ανθοκομικοί διαγωνισμοί. Η απαγκίστρωση των τελετών αυτών από το άχθος της βιοπάλης τους ενέδωσε υψηλά τυπολατρικά χαρακτηριστικά . Στην ουσία όμως αντανακλούσαν μια στάση αριστοκρατικής υπεροψίας  ( σνομπισμού) την οποίαν επέβαλαν οι αυτοκρατορικές ομάδες: είναι τελετές ανταγωνισμού με στοιχεία ματαιοδοξίας αποκομμένες από τις ζωτικές ανάγκες. Η επιβολή αυτή έφτασε σε παροξυσμικά επίπεδα με την υιοθέτηση  των τελετών τελετουργικής αυτοκτονίας στις οποίες απουσιάζει η έννοια του κινδύνου , του δράματος, της ζωής.

Ισχυρίζεται ο Kozev ,πως αυτός  ο βίος που αναβιώνει τελετές και ρουτίνες με κύριο το στοιχείο της «απόστασης» από τους άλλους , καθώς εκκινεί από την ταξική υπεροψία μιας αυτοκρατορικής φεουδαλικής περιόδου τελικά θα επικρατήσει σε Ευρώπη και Ρωσία.

Από μια άλλη τελείως άλλη σκοπιά ο Kraznahorkai μας εισάγει στο ίδιο πνευματικό περίγραμμα. Στο βιβλίο του « Η Σειόμπο πέρασε από εκεί κάτω» , ο σύγχρονος βίος ορίζεται από αισθητικές συντεταγμένες ενός χώρου με σημεία τη Βενετία, την Αθήνα ( όπου εξελίσσεται η  πιο σπαρακτική σκηνή) τη Γρανάδα το Παρίσι με επίκεντρο όμως το Τόκυο , όπου η θεά Σειόμπο μας αποστομώνει: "Η Σειόμπο είναι η απεσταλμένη που έρχεται και λέει, διότι η Σειόμπο δεν είμαι η επιθυμία για ειρήνη , αλλά η ειρήνη η ίδια, έρχεται και λέει, μη φοβάστε , το σύμπαν της ειρήνης δεν είναι το ουράνιο τόξο της επιθυμίας , το σύμπαν , το πραγματικό σύμπαν : υπάρχει ήδη"

Σε ένα συντελεσμένο ιστορικό τέλος ( 2) , τότε η επαναφορά αναβίωση ή και ενεργή επιβίωση των τελετών μιας ιστορικά χαμένης αριστοκρατίας δεν είναι έκπληξη. «Μη φοβάστε» μας λέει η Ιαπωνική θεά του θεάτρου Νο το «σύμπαν της Ειρήνης υπάρχει ήδη», όλα τα άλλα δεν είναι έκπληξη.

Κατάργηση του σωματικού χαιρετισμού μέσω επαφής, απόκρυψη των προσωπικών συναισθημάτων και χαρακτηριστικών , σωματική κίνηση με προσοχή στην παραμικρή επαφή είναι στοιχεία ενός βίου που προϋπήρχε και διατηρείται περιφερειακά . Όμως αυτός βίος με τα νέα του χαρακτηριστικά  γίνεται πιο τελετουργικός, αλλά δεν είναι νέος . Ο Kojev μας έχει ειδοποιήσει ήδη από τα sixties.  Επειδή στα άλλα έπεσε έγκαιρα μέσα (εξαμερικανισμός των "σοσιαλιστικών χωρών" ) μάλλον πρόκειται να δικαιωθεί με την επερχόμενη "Ιαπωνοποίηση".

Info:

A.Kozev : Introduction to the reading of Hegel

L.Krasznahorkai: H Σειόμπο πέρασε από εκεί κάτω

(1)                   F.Fukuyama. Το τέλος της Ιστορίας και ο τελευταίος άνθρωπος σ.418.J.Derrida Φαντάσματα του Μαρξ σ.94.G.Agamben.The open Man and Animal p 9

(2)                   Η συζήτηση για το τέλος της Ιστορίας γίνεται κάποτε κωμική. Τόσο ο Fukuyama όσο και ο Kojev διατυπώνουν γνωματεύσεις για το τέλος της Ιστορίας αφού όμως ορίσουν το επιστημολογικό πλαίσιο του Χέγκελ. Αν δεν δεχθούμε το Χεγκελιανό σχήμα ( τα Αν είναι κεφαλαίο) περί βέλους της ιστορίας , δεν υπάρχει καμία συζήτηση.  Η συζήτηση περί ορισμού του τέλους γίνεται μόνο ,αν δεχθούμε την βασική επιστημολογική προκείμενη. Εκεί ίσως σφάλει και ο Derrida όπου δεν είναι καθαρό αν ασκεί κριτική στον Hegel  ή τον Fukuyama.( J.Derrida: Φαντάσματα του Μαρξ)