Oppenheimer: Προμηθέας ή Φιλοκτήτης

 

H πολυβραβευμένη, εμπορική επιτυχία του C.Nolan Oppenhaimer βασίζεται στην βιογραφία  «American Prometheus: «The Triumph and Tragedy of J. Robert Oppenheimer» των Kai Bird,Martin  και J. Sherwin.

 

Οι βιογράφοι συνδέοντας τον Oppenhaimer με τον Προμηθέα εντοπίζουν το δράμα του ήρωα στην ανακάλυψη ή κλοπή ενός κοσμικού μυστικού για το οποίο ο ήρωας τελικά ταλαιπωρείται από τους θεούς.

 

Όμως στη ταινία ο ήρωας βασανίζεται από τύψεις για τη χρήση της τεχνολογίας που ανακάλυψε ως εάν να είναι ο ίδιος ο χειριστής  της ρίψης της βόμβας. Ο Nolan μετατοπίζει το δράμα του ήρωα σε ένα βαθύτερο επίπεδο : στη σύνθετη  σχέση του δημιουργού του όπλου, του κατόχου – ιδιοκτήτη του όπλου και του εκτελεστή χρήστη .  Με την έννοια αυτή επίδικα της περίπτωσης Oppenheimer δεν ανάγονται στον Προμηθέα αλλά στον Φιλοκτήτη.

 

Ως γνωστόν ο Φιλοκτήτης έχει στη κατοχή του τα όπλα του Ηρακλή , τα οποία χρειάζονται για την τελική νίκη στην Τροία. Οι συμπολεμιστές του που τον άφησαν ανάπηρο και άρρωστο στη Λήμνο προσπαθούν να υφαρπάξουν  τα όπλα όμως ο Ηρακλής επεμβαίνει και σώζει τον Φιλοκτήτη υποχρεώνοντας να συνοδεύσει τα όπλα στην Τροία. Ο Ηρακλής αποκαθιστά μια οργανική ενότητα μεταξύ της ιδιοκτησίας και της χρήσης των όπλων. Τα όπλα ανήκουν ως τεχνολογία στον Ηρακλή , ο Φιλοκτήτης τα κατέχει ως μοναδικός αδιαμφησβήτητος χρήστης και δεν είναι δυνατόν να τα αποχωριστεί.

 

Ο Oppenheimer  ζει την τραγική κατάσταση που επιβάλει ο από μηχανής θεός Ηρακλής : τα όπλα της Νίκης δεν κατατέμνονται σε εφεύρεση, τυπική ιδιοκτησία , χρήση ή εκπαίδευση και τελικό χειρισμό. Τα όπλα εμπεριέχουν τους πάντες. Έτσι σωστά ο Oppenheimer βλέπει τα λιωμένα σώματα των θυμάτων της βόμβας ως εφιάλτες.

 

Ο Ρίτσος στο δικό του Φιλοκτήτη έχει δει αυτή την όψη.

 

Παρότι τοποθετεί το θέμα με μια θεμελιακή σκηνική αντιστροφή, τοποθετώντας τον Φιλοκτήτη ως ένα βουβό ακροατή του επισκέπτη Νεοπτόλεμου , μονίμως διαπραγματεύεται τη σχέση του τραγικού ήρωα με τον οπλισμό, την ιδιοκτησία του, την χρήση του τη σχέση του μέσα στον πόλεμο.

 

Παρότι τα όπλα είναι του Ηρακλή  ανήκουν και  στον Φιλοκτήτη γιατί τα «κέρδισε τίμια με φιλία και θυσία» . Ο Φιλοκτήτης χρειάζεται να δείξει την χρήση στον Νεοπτόλεμο :

 

Ἴσως κ' ἐσὺ, μιὰ ἀνάλογη στιγμή, σεβάσμιε φίλε, θ᾽ ἀποφάσισες ν' ἀποσυρθεῖς. Τότε, θαρρῶ, θ' ἀφέθηκες νὰ σὲ δαγκώσει τὸ φίδι τοῦ βωμοῦ. Γνώριζες, ἄλλωστε, πὼς μόνον τὰ ὅπλα μας χρειάζονται, κι ὄχι τοὺς ἴδιους ἐμᾶς (ὅπως εἶπες). Ὅμως ἐσὺ εἶσαι τὰ ὅπλα σου, τὰ τίμια κερδισμένα μὲ τὴ δουλειά, τὴ φιλία καὶ τὴ θυσία, δοσμένα ἀπ᾿ τὸ χέρι ἐκείνου ποὺ στραγγάλισε τὴν Ἑπτακέφαλον, ἐκείνου που σκότωσε τὸν φύλακα τοῦ ᾿Αδη. Καὶ τόδες μὲ τὰ ἴδια σου τὰ μάτια· καὶ τὄζησες: κληρονομιά σου καὶ τέλειο όπλο σου. Αὐτὸ νικάει μονάχα. Τώρα, παρακαλῶ σε νὰ μοῦ δείξεις τὴ χρήση. Ἡ ὥρα ἔφτασε. Σ 261

 

 

Ο Ρίτσος συναισθάνεται τον Φιλοκτήτη που θα πρέπει να ξαναμπεί στο πνεύμα του πολέμου, μετά από μια στοχαστική απομόνωση. Έτσι , στην δική του εκδοχή,  ο Νεοπτόλεμος  του προσφέρει  ένα προσωπείο να το φορέσει και να κρύψει τα αποτυπωμένα συναισθήματα στο πρόσωπο. Στον επιλογικό τεχνικό κείμενο του μονολόγου ο Ρίτσος μας αποκαλύπτει πως το προσωπείο τελικά δεν χρειάστηκε γιατί ο ίδιος ο Φιλοκτήτης αφομοίωσε την πολεμική διάθεση.

 

Θα μπορούσε να υποθέσει πως αρχική η συσχέτιση του Oppenheimer με τον Προμηθέα είναι ίσως ευνοϊκή για τον ήρωα : βασανίζεται εξ’ ονόματος της ανθρωπότητας. Όμως ο C.Nolan , χωρίς να το σημειώσει πουθενά, τοποθετεί το δράμα στη περιπέτεια του Φιλοκτήτη πιο κοντά στο Ρίτσο παρά το Σοφοκλή.