Ο πολιτικός "χρόνος" που απομένει

Σε κάθε συγκυρία καμπής αναδύεται στο δημόσιο λόγο η έννοια του «πολιτικού χρόνου». Η φράση « η κυβέρνηση δεν έχει πολιτικό χρόνο»  δεν σημαίνει κυριολεκτικά την ύπαρξη ενός «άλλου τεχνικού χρόνου» αλλά ότι δεν υπάρχουν πρωτοβουλίες εντός ενός δεδομένου χρονικού διαστήματος. Ουσιαστικά η φράση «πολιτικός χρόνος» υπονοεί τις πολιτικές πρωτοβουλίες εντός του δεδομένου χρόνου. Πχ. όποιος νομίζει  ότι μέχρι την 25^η Ιανουαρίου υπάρχουν 122 ημέρες , κάνει ένα μικρό υπολογιστικό λάθος.

Ο Σαμαράς ήδη από το 2011 δήλωνε (εδώ) ο «πολιτικός χρόνος της κυβέρνησης είναι μετρημένος».

Ομοίως ο Τσίπρας δήλωσε εσχάτως , τον Νοέμβριο 2014 ,(εδώ) «ο πολιτικός χρόνος της κυβέρνησης τελειώνει»

Η επιμονή στον όρο είναι εντυπωσιακή. Με τον πιο φυσικό τρόπο η τρέχουσα πολιτική ορολογία βασίζεται στην έννοια των πολλαπλών παράλληλων χρόνων. Φαίνεται πως η παραδοχή των παράλληλων χρόνων είναι δεδομένη σε όλο το δημόσιο χώρο, ως εάν όλοι να είναι εξοικειωμένοι με τα ανώτερα της θεωρητικής φυσικής ή της ψυχολογίας. Ο όρος πολιτικός χρόνος δεν είναι τόσο δημοφιλής στον αγγλοσαξωνικό χώρο ενώ στην Ευρωπαική ιδεοκίνηση χρησιμοποιείται στην ακαδημαϊκή σφαίρα και όχι τόσο στην  τρέχουσα πολιτική διαχείριση.

Τι άραγε κρύβεται πίσω από αυτή την ενδιαφέρουσα εξοικείωση;

Πολύ πρόσφατα  (Time Out-2012) ο  Σ.Ράμφος επισήμανε μια ιδιαίτερη σχέση της ελληνικής κοινωνίας με τον χρόνο. Χαρακτήρισε την σχέση προβληματική και εντόπισε στην ιδιαιτερότητα μας  ως καθήλωση στο παρελθόν. Η επεξήγηση του Ράμφου διαχειρίζεται  τον ιστορικό χρόνο ως συνεχές και επικεντρώνει την προσοχή του στον τρόπο με τον οποίο τον εσωτερικεύουμε. Η ελληνική κοινωνία είναι ανώριμη να εσωτερικεύσει τον χρόνο γιατί δεν θέλει να ωριμάσει από το δράμα, το βίωμα εντός του χρόνου. Ως αισθητικό σύμπτωμα αυτής της αδυναμίας ο ΣΡ αναφέρεται  το κινηματογραφικό σύμπαν του Αγγελόπουλου όπου επαναλαμβάνεται το μοτίβο των επάλληλων χρονολογικών μετατοπίσεων στο ίδιο απαράλλακτο τοπίο. Σύμφωνα με τον Ράμφο το Αγγελοπουλικό σύμπαν αντιπροσωπεύει την αδυναμία του Έλληνα να βιώσει τις αλλαγές εντός του χρόνου και για αυτό αναδύεται ένα στατικό τοπίο , ένας απέραντος περιεκτικός χώρος που υποκαθιστά τον χρόνο. Ο φιλμικός χρόνος αλλάζει σε ένα στατικό χώρο γιατί ο ανώριμος Έλληνας πακτωμένος στον χώρο του αρνείται να δεχθεί την αλλαγή, την κίνηση. Η αδυναμία αλλαγής προς το νέο γίνεται μέσω ενός εγκλωβισμού του χρόνου σε ένα ασάλευτο βασανιστικό τοπίο το οποίο αποκαλύπτει ο φακός του Αγγελόπουλου. Το εξηγητικό σχήμα του Ράμφου δεν δέχεται τους πολλαπλούς χρόνους .Δεν μπορεί να ερμηνεύσει ότι εκείθεν του εσωτερικού βιωματικού χρόνου υπάρχουν τουλάχιστον παράλληλοι χρόνοι : ο τεχνικός και ο πολιτικός. Ο Ράμφος δεν διακρίνει ότι όλο το Αγγελοπουλικό  σύμπαν είναι «πολιτικός χρόνος» και «πολιτικός τόπος» ταυτόχρονα. Ο τόπος του Αγγελόπουλου δεν είναι στατικός αλλά παράλληλος όπως ακριβώς και ο χρόνος, επομένως δεν επικρατεί ο «τόπος» του «χρόνου» ως σύμπτωμα καθήλωσης. Το σχήμα του Ράμφου δεν φαίνεται να εξηγεί την απρόσμενη εξοικείωση όλων με τον παράλληλο «πολιτικό χρόνο» . Γενικεύει τον «εξαιρετισμό» του Αγγελόπουλου ο οποίος δεν φαίνεται να δημιουργεί σχολή, ενώ αν χρησιμοποιήσει ισότιμα τον πολιτικό Βούλγαρη θα δει με έμφαση το δραματικό πρόσωπο που εξελίσσεται και επιβιώνει με ένα αισιόδοξο υπερβατικό μέλλον.

Θα μπορούσαμε  να δούμε  τον πολιτικό χρόνο όπως αναδύεται   από την κλασσική αρχαιοελληνική έννοια του «Καιρού» : του εγκιβωτισμένου χρόνου εντός του οποίου έχουμε γεγονότα. Στο κείμενο του Ιπποκράτη γράφεται:  ὁ χρόνος ἐστὶν ἐν ὧ καιρός, καιρὸς ἐν ὧ χρόνος οὐ πολύς. Ο αρχαιοελληνικός Καιρός παραπέμπει περισσότερο στην σημερινή έννοια της «συγκυρίας». Στην κλασσική αυτή γραμμική έννοια του χρόνου ο πολιτικός χρόνος παραπέμπει  στον αρχαιοελληνικό Καιρό. Η ποσοτικοποίηση του πολιτικού χρόνου , η οποία αναφέρεται ως έλλειψη ή ως περίσσεια  σημαίνει την ύπαρξη ενός «Καιρού» , μιας συγκυρίας που μπορεί να περικλείει πολλά συμβάντα. Ωστόσο και ο κλασσικός Καιρός είναι μια νέα σώρευση μια αναδιάταξη μια ρηγμάτωση εντός ενός προϋπάρχοντος συνεχούς. Ο δημοφιλής εύπεπτος «πολιτικός χρόνος» ενώ είναι «Καιρός» δεν αντιδιαστέλλεται προς ένα παράλληλο τεχνικό ουδέτερο «Καιρό». 

   

Η πολιτική θεολογία του  G.Agamben μπορεί να μας δώσει πιο  ευκρινές ερμηνευτικό σχήμα.

Στο έργο του «Ο χρόνος που απομένει» ασχολείται με την έννοια του  «νυν καιρού» του Απ. Παύλου.  Αυτός ο «καιρός»¨ δεν είναι ο κοσμικός «Καιρός»  της κλασσικής εποχής αλλά ένας χρόνος που απομένει από την ανάσταση του Μεσσία μέχρι την Δευτέρα Παρουσία όπου δεν υπάρχει καν ο χρόνος. Χοντρικά ο GA υποστηρίζει,  πως ο Παύλος μας εισάγει στην έννοια των παράλληλων χρόνων μέσω μιας τομής, αυτής του Μεσσία. Αυτός δημιουργεί ένα νέο εννοιολογικό αρχιτεκτόνημα πολλαπλών χρόνων όπου από την Ανάσταση του μέχρι την Δευτέρα Παρουσία ο χρόνος όπως τον ξέρουμε πολλαπλασιάζεται σε παράλληλα επίπεδα (τοπολογικά σύμπαντα)  (1). Στο ένα επίπεδο είναι ο ιστορικός κοσμικός τεχνικός χρόνος που συνεχίζεται ( ας πούμε ο ημερολογιακός συμβατικός με το βέλος στο συνεχές μέλλον) , στο άλλο ο επίπεδο αυτός ο τεχνικός χρόνος  που «θα» καταργηθεί ( ας πούμε ο ημερολογιακός χρόνος  βαίνων προς την διάλυση του, με το βέλος στην Δευτέρα Παρουσία)  και στο τρίτο επίπεδο ο μεσσιανικός χρόνος ο «νυν καιρός» οποίος εφάπτεται τόσο με τον τεχνικό χρόνο όσο και με   κατάργηση του δηλαδή με τα δύο επίπεδα που προϋπάρχουν αλλά επειδή ταυτόχρονα τα σηματοδοτεί αναδύεται  ένα άλλο τρίτο επίπεδο ( 1)

Η διαφορά του κλασσικού με τον μεσσιανικό χρόνο  είναι ότι ο δεύτερος συνδέει τον συμβατικό χρόνο με τον εσχατολογικό μη χρόνο και ταυτόχρονα  σηματοδοτεί και τους δύο. Ο Μεσσιανικός χρόνος λειτουργεί ως συνδετήρας και ως σήμανση παράλληλα. Ο Μεσσιανικός χρόνος ,λοιπόν, είναι ετερογενής και ως προς τον κοσμικό και ως προς τον εσχατολογικό αλλά ταυτόχρονα  τους συνδέει. Ο Μεσσιανικός χρόνος είναι τυπικά παράλληλος προς τον αντικειμενικό, αν και η συνέχεια του.

Ο παράλληλος λοιπόν ,πολιτικός χρόνος του Σαμαρά του Τσίπρα ,των πολιτικών αναλυτών , δεν είναι ο κλασσικός Καιρός (συγκυρία)  ούτε η νεοελληνική δυστοκία να εσωτερικεύσει τον χρόνο ως διαρκής εφηβεία ( Ράμφος) , αλλά είναι ο Μεσσιανικός παράλληλος χρόνος που έχει την μια άκρη στην ιστορία και την άλλη στην εσχατολογική αποκάλυψη.

Η συνεχής υπόμνηση του «πολιτικού χρόνου» δεν είναι μια τεχνική περιγραφή μιας συγκυρίας. 

Υποκρύπτει τόσο ένα μεσσιανισμό όσο και ένα εσχατολογικό πέρας με αποκαλυπτικό περιεχόμενο. Φαίνεται πως και ο μεσσιανισμός και η αποκάλυψη παίζουν περισσότερο ρόλο από ότι θεωρούμε γιατί ακριβώς υπολανθάνουν εντός της υποτιθέμενης τεχνικής ορολογίας.

   (1)  Στην περιγραφή μου σχηματοποιώ υπερβολικά την έννοια των επιπέδων η οποία δεν είναι η ακριβής Αγγαμπενική περιγραφή. Ο GA αναλύει περαιτέρω την αδυναμία των γραμμικών μοντέλων να αποδώσουν επάλληλες έννοιες του χρόνου και καταφεύγει σε παραδείγματα από την γλωσσολογία και την φιλολογία. Εκεί παρουσιάζει την έννοια του «λειτουργικού χρόνου» της γλωσσολογίας και του «ρυθμού» της ποίησης ως υποδείγματα κατανόησης των επάλληλων ετερογενών  χρόνων.G.Abamben “The time that remains” p 78

Info

G.Agamben : The Time That Remains (Ελεύθερο αντίγραφο εδώ)

Σ.Ράμφου    : Η ελληνική αίσθηση του χρόνου (Όλη η ομιλία εδώ, συνίσταται google chrome)

G.Agamben : Χρόνος και Ιστορία (Μτφ Δ.Αρμάος-Ινδικτος) .Πανοραμική ευκρινής παρουσίαση των εννοιών του χρόνου, του συνεχούς , της ιστορίας μόνο σε 58 σελίδες.