Ο Othello στα Σκόπια ( περιπέτειες ονομάτων)

 

 

 

Ο Shakespeare γράφει το «Othello , the Moor of Venice» και το ελληνικό κοινό γνωρίζει το «Οθέλλος , ο Μαύρος της Βενετίας» .

Βέβαια ο Οθέλλος δεν είναι ακριβώς ο «Μαύρος» αλλά ο «Moor» δηλαδή φέρει τον προσδιορισμό που η Χριστιανική Δύση χρησιμοποιεί για να ορίσει τους Μουσουλμάνους της ΒΔ Αφρικής ,κυρίως Βερβερικής προέλευσης  που κατέλαβαν την Ιβηρική. Ο όρος έχει δηλαδή μια ευρεία σημασία.

Το μικρό μεταφραστικό ζήτημα προκύπτει από το γεγονός ότι ο όρος «Moor» είναι ετεροκαθορισμός που χρησιμοποιήθηκε για πολλούς αιώνες  και η εκδοχή «Μαύρος» έχει άλλες συνδηλώσεις.

Είναι πιθανό ότι ο όρος «Moor» , να προέρχεται από το ελληνικό «Μαύρος»  μετριάζοντας την μεταφραστική αστοχία, ενώ άλλοι το συνδέουν με μια σύντμηση του όρου «Μαυριτανός» .

Οι Χριστιανοί βλέπουν τους  «Moor» το 711 μχ να εκκινούν την κατάκτηση της Ιβηρικής που ολοκληρώθηκε στην Ανδαλουσία και το 827 μχ  , να κατακτούν την Σικελία. Έκτοτε το όνομα εξαπλώνεται δυτικά έτσι ώστε οι Πορτογάλοι άποικοι, ονομάζουν τους ιθαγενείς της Shri Lanka ως «Ceylon Moors».

Αυτούς που η Δύση ονομάζει «Moor» αυτοαποκαλούνται μέσω των ονομάτων των δυναστειών  τους , άλλοτε Umayyad στην  Ανδαλουσία , ή Zayyanid, ή Fatimid , ή Idrissi κλπ στην Β.Αφρική. Οι  «Moor» δεν αυτοαποκαλούνται «Moor».

Από τον 16^ο μέχρι τον 18^ο  αιώνα η Β. Αφρική ανήκει στην Οθωμανική αυτοκρατορία . Στην ευρύτερη περιοχή που σήμερα καλύπτεται γεωγραφικά από την Fez του Μαρόκο και την Tlemcen της Αλγερίας δημιουργείται ιδιόμορφή κοινωνική συνθήκη.

Ένας μεγάλος αριθμός στρατιωτών του Οθωμανικού στρατού κάνουν οικογένειες με τους ντόπιους Βερβερίκους πληθυσμούς. Οι νέες οικογένειες διατηρούν πολιτιστικές συνήθειες των Οθωμανών, και ασχολούνται με τους μικρούς αγροτικούς κλήρους έχοντας σχετικά μικρά εισοδήματα.

Διαμορφώνεται στην περιοχή ένας κοινωνικός σχηματισμός με δύο διακριτούς πόλους : οι παλαιοί κάτοικοι με ιστορικές ρίζες στην Ανδαλουσία και τον πολιτισμό της στην Ιβηρική , και οι νέοι με την ταπεινή καταγωγή των Οθωμανών στρατιωτών. Η παλαιοί αποκαλούν τους νέους «Kouloughlis» δηλαδή παιδιά των υπηρετών  ( Kole -oglu) και για να ορίσουν την διάκριση οικειοποιούνται τον όρο του ετεροκαθορισμού και αυτοαποκαλούνται «Moor».

Οι διαδικασίες κοινωνικής πόλωσης και διαχωρισμού προκαλούν  μια διαδικασία οικειοποίησης ενός ονόματος, που αλλάζει λειτουργία :από ετεροκαθορισμός γίνεται αυτοκαθορισμός.

Είναι εντυπωσιακό πως σήμερα, πολλούς αιώνες μετά την εσωτερική ονοματοδοσία,  στην ιστορική Tlemcen ( με μια από τις πιο σημαντικές Εβραϊκές κοινότητες στον Αραβικό χώρο, μεγάλη παρουσία της Γαλλικής αποικιοκρατίας) ο διαχωρισμός «Moor» - «Kouloghlis» λειτουργεί στο κοινωνικό υπέδαφος : δικηγόροι ,μηχανικοί, επιχειρηματίες, καλλιτέχνες επισημαίνουν την Ανδαλουσιάνικη ρίζα  τους «Moor» ενώ μικρομαγαζόατορες,  μικροαγρότες, υπάλληλοι διατηρούν τα πολιτιστικά έθιμα της Οθωμανικής καταγωγής των «Kouloughlis»

Αυτή είναι η περιπέτεια των ονομάτων στις περιόδους μεγάλων αυτοκρατοριών . Ο Οθέλλος είναι υποτιμητικά «Moor» στον Shakespeare, ενώ είναι σημερινοί «Moor» της Tlemcen χρησιμοποιούν τον προσδιορισμό τους με μια δόση υπεροχής.

Σε ένα άλλο άκρο της Οθωμανικής αυτοκρατορίας, κατά την ίδια μακρά περίοδο αιώνων ,οι ονοματοδοσίες δημιουργούν σοβαρότερα προβλήματα : Οι ‘Έλληνες ή Ρωμιοί ή  Γραικοί σταθεροποιούν το όνομα τους, επιλέγοντας το ισχυρότερο «Έλληνες» ,ενώ σε μια περιοχή της αυτοκρατορίες , οι «ντόπιοι» προσπαθούν να σταθεροποιήσουν την ταυτότητα τους μέσω της οικειοποίησης του σημαντικού γεωγραφικού και ιστορικού ονόματος της «Μακεδονίας».

Η  περίπτωση της Tlemcen δείχνει πως  η ονοματοδοσία δεν διαχωρίζει ισότιμα αλλά υποδηλώνει συσχετισμούς ( κοινωνικούς, πολιτιστικούς κλπ)

Είναι φανερό πως το πρόβλημα του όρου «Μακεδονία» δεν είναι η ιδιοκτησία του αλλά η αδυναμία του να ορίσει αυτόν τον συσχετισμό ανισότητας στο φαντασιακό της Ελληνικής πλευράς.

Η ανισοτιμία είναι το ζητούμενο .

Καθώς ο όρος δεν μπορεί να την εγγυηθεί επιστρατεύονται μια σειρά από περιγραφές και αποτιμήσεις :Το Ελληνικό κράτος δεν κινδυνεύει από την «Μακεδονία» ή την «Β. Μακεδονία», η «Β.Μακεδονία» είναι ασταθής και ανομοιογενής .κλπ.

Τελικά ο μοναδικός όρος που εξασφάλιζε την ισορροπία της ανισότητας είναι το FYROM ,ακριβώς γιατί είναι περιγραφικός ,σύνθετος  με πολλαπλές αναγνώσεις και εκφωνήσεις. Ακόμη και στην χειρότερη περίπτωση ( η συμφωνία δεν ψηφίζεται από την Βουλή) η Fyrom θα ενταχθεί στο Νατο με ένα όνομα που εγγυάται την διαφορά και την ανισοτιμία.