Πηγές εκλεπτισμένης και ακραίας Ρωσοφιλίας : Τ. Παπατσώνη "Άσκηση στον Άθω"

Σταθερά και διαχρονικά η Ελληνική Κοινή Γνώμη διάκειται ευνοϊκά προς τη Ρωσία. Μάλιστα η θετική εικόνα της Ρωσίας δείχνει ανεξάρτητη από πολιτικές συγκυρίες, πολιτεύματα και περιστάσεις. Φαίνεται πως η πολιτιστική συνάφεια είναι ισχυρότερη από πολιτικούς συσχετισμούς και ιστορικά δεδομένα.  Ενδεικτική της σαγήνης που ασκεί η Ρωσία είναι οι αναφορές του Τακη Παπατσώνη στις σημειώσεις του κατά την παραμονή του στο ‘Αγιο Όρος ( 1928) ,οι οποίες κυκλοφόρησαν ως ενιαίο βιβλίο με τον τίτλο : «Άσκηση στον Άθω» το 1963.

Γεννημένος  στην Αθήνα το 1895, πήγε στο Γαλλικό Ινστιτούτο Αθηνών. Άρχισε να δημοσιεύει ποιήματα και μεταφράσεις ξένων ποιητών σε νεαρή ηλικία στην εφημερίδα «Ακρόπολις» αλλά και σε άλλες εφημερίδες και περιοδικά. Μετά το σχολείο γράφτηκε στο Πανεπιστήμιο των Αθηνών, παρακολουθώντας πολιτικές επιστήμες και Νομική μέχρι το 1920. Το 1927 πήγε στο πανεπιστήμιο στη Γενεύη για να συνεχίσει τις σπουδές του στις οικονομικές επιστήμες. Υπηρέτησε στο Υπουργείο Οικονομικών από το 1914 για σαράντα χρόνια και προβιβάστηκε στη θέση του Γενικού Γραμματέα και ύστερα του διευθυντή. Επίσης διετέλεσε σύμβουλος του ελεγκτικού συνεδρίου, ειδικός οικονομικός σύμβουλος και γενικός γραμματέας του υπουργείου τύπου. Το 1928 αποσύρθηκε στο Άγιο Όρος, όπου έζησε τον μοναχικό βίο για πολλούς μήνες.

. Ό Παπατσωνης ανήκει στη γενιά των ποιητών του Μεσοπολέμου, ωστόσο ή γραφή του παραπέμπει σε περισσότερο μεταγενέστερους ποιητές. Όπως ο Σεφέρης , κατόρθωσε να συνδυάσει την ποιητική  παραγωγή με μια αδιάλειπτη καριέρα στο «βαθύ» Ελληνικό Κράτος. Ο Παπατσώνης είχε πολλές και σημαντικές θέσεις του δημοσίου και ιδιωτικού τομέα. Έγινε αντιπρόεδρος του Διοικητικού Συμβουλίου της Εμπορικής Τράπεζας (1941), Πρόεδρος του Διοικητικού Συμβουλίου της Εθνικής Πινακοθήκης (1953-1964), Αντιπρόεδρος στο Διοικητικό Συμβούλιο του Εθνικού Θεάτρου (1955-1964). Το 1967 έγινε μέλος της Ακαδημίας Αθηνών.

Ο Τάκης Παπατσώνης τοποθετείται από τους ιστορικούς της λογοτεχνίας στην ποιητική γενιά του τριάντα, ως μια ιδιαίτερη όμως περίπτωση που υπερβαίνει τις όποιες κατηγοριοποιήσεις Η  θεματολογία του προέρχεται από την ευρύτερη σφαίρα της θρησκείας και κινείται στο μεταίχμιο μεταξύ ανατολικής και δυτικής πολιτιστικής παράδοσης.

Οι σημειώσεις του Άθω εμπεριέχουν περισσότερες αισθητικές – πολιτιστικές παρά θεολογικές παρατηρήσεις και καταγράφουν μια σειρά από πρωτογενή ή δευτερογενή ανέκδοτα από τη μοναχική ζωή

Βασικό επαναλαμβανόμενο μοτίβο είναι ένας άνευ όρων θαυμασμός προς οτιδήποτε Ρωσικό.

Ο Παπατσώνης άλλοτε εκστασιάζεται από απλά γεγονότα πχ  η διατήρηση μιας κλειστής ρωσικής κοινότητας, τα κτίσματα που θυμίζουν Ρωσία, το ύψος ενός μοναχού , η συντριπτική σύγκριση υπέρ των Ρώσων για τη διατήρηση κάποιων μνημείων . Όμως είναι απόλυτες  και ακραίες οι ιστορικές απόψεις του για την Ρωσία.

Η Ρωσία είναι η  ελλείπουσα «Δύση» της Ορθοδοξίας γιατί διασώζει την απαραίτητη «δουλεμένη»  χλιδή που χάθηκε και διέσωσε η «Δύση» σ 119.

Και ο παροξυσμός του Παπατσώνη φτάνει στο απόγειο καθώς για αυτόν η Οκτωβριανή Επανάσταση δεν είναι παρά μια εξαγορά από τους «Αραπάδες της μαύρης ψυχής» και τους «κόκκινους δαιμόνους των αιμάτων». Βέβαια στη θεία οικονομία , βασικό ρόλο παίζει ο «επάρατος λαός του Ισραήλ» και οι «σκυλο-οβριοί»

Ακολουθούν τα σχετικά αποσπάσματα:

 

Στήνουμε τὴν κουβέντα, ἀργά-ἀργὰ ἔρχονται τὰ ζητήμα- τα, οἱ θρῦλοι, οἱ ἱστορίες. Μεγάλο ζήτημα κι' αὐτὸ τὸ ρούσσικο. Πῶς τὰ κατάφεραν ἐδῶ κι᾿ ἑκατὸ χρόνια νὰ τὸ κάνουν ρούσσικο, ἐκεῖ μόνο τριάντα καλογέροι ἦταν οἱ ροῦσσοι καὶ τρακόσοι οἱ δικοί μας. Τὰ θυμᾶται ὅλα τοῦτα ὁ γέρο-Γερόντιος ποῦναι ἀκόμη ζωντανός, μὲ ἄλλους δώδεκα, καὶ κακο- τρῶνε, καὶ δὲν τοὺς ντύνουνε, κάθε τρία χρόνια ἕνα ράσο, καὶ κάθε μέρα νερωμένο μπὸρς καὶ παστόψαρο πότε-πότε. Οὔτε διακόνημα κανένα στὸ σλαύικον τοῦτο χῶρο δὲν ἔχει πιὰ κανένας ρωμιός, οὔτε διάκος, οὔτε πνευματικός. Μονάχα ποὺ ψέλνουν τοῦτοι οἱ δώδεκα, καὶ τὴ μισὴ λειτουργία τὴ λένε στὰ ρωμέικα. Κι' ἂν σηκωθοῦν καὶ φύγουν ἢ κοιμηθοῦνε τὸν αἰώνιο, γιατί εἶναι πολὺ γερόντοι, πάει πιά, ὅλο σλαύικα θὰ λένε τὴ λειτουργία. Σ 36

 

Πῶς τ᾿ ἀφῆσαν, ποὺ δὲν Εναι ταπεινό, ἀπορία μοῦ κάνει μεγάλη. Θἄπεσε βέβαια σλαύικος παρᾶς. Πᾶμε νὰ προσκυνήσουμε. Τί ἔχτασες, τί περιποίησες, τί κληματαριές, τί γοῦρνες, τί δρομάκια, τί σπιτάκια, ἐτοῦτο εἶναι ἀγροικία, σὰν τῆς Σιβηρίας, σὰν τοῦ Γκόγκολ. Σ 49

 

Καὶ μεγάλη ή σλαύικια  συμβολή στην τέχνη τη θεωτικιά. Ετούτη ἡ χλιδή ἡ δουλεμένη, ἐτοῦτες οἱ ψυχὲς οἱ καλοδουλεμένες στὴν πίστη και τὰ ἔργα τῆς πίστης δὲν εἶναι πράματα ποὺ βλέπουνται, οὔτε συναντιοῦνται ἀλλαχοῦ. Μὲ τὸ σκίσμα τὸ ἐπάρατο, σκιστήκαμε ἀπὸ τὶς χλιδὲς τῆς Δύσης. Τὰ Βυζάντια εἴχανε τὶς πρωτόγονες χλιδές τους. Χρειαζόταν ὅμως ὕστερα στὴν κατάπτωση τὴν τόνωσή της ἡ ᾿Ανατολή. Πολλά ἐγκαινίαζε  το βάφτισμα τοῦ Δνείστερου. Ἰσάξιο τοῦ Ἰορδάνη γίνηκε βάφτισμα ἐκεῖνο. Ἐκεῖνο ποὺ καὶ στερούμαστε ἀπὸ τὴ Δύση, καὶ πού, τέλος-τέλος, μᾶς εἶναι καὶ ξένο, ἐκεῖνο τ᾽ ὄργανο μὲ τὰ χουνιά, ἐκείνη ἡ τιάρα μὲ τὰ πετράδια, μᾶς ροσφέρνει μὲ δαψίλεια ὁ Βοριάς. Ὁ Βοριάς τῆς Ρουσας Μεγάλης, τῆς ῾Αγίας, εἶναι ἡ δύση τοῦ νότου μας του ταπεινού και της ανατολής μας. Σ 119

 

Εἶναι νὰ κλαῖς, ποὺ βλέπεις ρέπια ένα μέγαρο φανταχτερό, τὸ φωτεινό σκολειὸ τοῦ Εὐγένιου τοῦ Βούλγαρη, σ' ένα βουνό, κορφή, ἡ ᾿Αθωνιάδα, ἔρημη καὶ γκρεμισμένη, νὰ δέχεται τις βροχὲς στὰ ρεποθέμελα, ἀντὶς νὰ βρέχει τὶς διδαχὲς στὰ κούτσουρα ἐτοῦτα ποὺ ἀπομεῖναν. Γιὰ τοῦτο τιμῶ τοὺς ρούσσους.

 

 

Πο νὰ πάει ὁ νοῦς σου πὼς μπορεῖ ἐτοῦτος ὁ Γίγαντας νὰ προ ευχηθεῖ, εἴτε νἄναι καλόγερος. Μόνο ροῦσσος. Μόνο ροῦσος μποροῦσε νὰ εἶναι, καθὼς καὶ ἦταν, ὁ Θεὸς ὁ Τατάρος Φίλε μου Λέοντα Σεστώφ, μόνο δικός σου πατριώτης ὁ ᾿ ασκητής ὁ σιδεράς, ἀπ᾿ τὴν πατρίδα ποὺ δὲν ἔχει σύνορο, στὴν πατρίδα ποὺ ἤξερε ν᾿ ἀγγίζει ἐπὶ τῆς γῆς τὰ τείχια - τὰ περιμαντρώματα τὰ κινεζικά, κι' ἐπὶ τῶν οὐρανῶν παύει τὰ γένεια τοῦ Θεοῦ.Σ 158

 

 

 

Πέρασε σ᾽ ἐκεῖνο τὸ πρωινό ὅλο τὸ ἄρμα τὸ τραγικὸ τῆς Μεγάλης Ρουσσίας. ᾿Αγάπαγε νὰ ὑποφέρει, ἐτοῦτος ἦταν ὁ χαραχτηρισμός της. Καὶ ὁ Θεός της έπαιξε μαζί της. Τὴν έκανε νὰ ὑποφέρει ἀκόμα πιὸ πολύ, ὅσο παίρνει μιὰ ἔχταση νὰ ὑποφέρει. Τὴν ξεγύμνωσε. Τὴν ἔχει ἀκόμα ἔτσι ἁπλωμένη, υπο ξεγυμνωμένη. Ποιός ξέρει τὶς βουλὲς τοῦ Θεοῦ. Τῆς ἔριξε τοὺς ἀραπάδες ἐκείνους τῆς ψυχῆς τῆς μαύρης, τοὺς κόκκινους δαιμόνους τῶν αἱμάτων, νὰ τὴν πινίξουν στὴν ἐξαγορά. Κράτησε τὸ λαό Του τὸν Ἰσραήλ, τὸν ἐπάρατο, ποὺ ἀφοῦ θανάτωσε τὸ Γιό του, θεληματικά, θανατώνει καὶ τὴν Κόρη Του, θεληματικά. Ὅσο νὰ βγεῖ ἡ ᾿Ανάσταση. Γιατί νἄχουν οἱ ρῶσσοι τέτοιες μεγάλες καμπάνες; Εἶναι γιὰ νὰ σημάνουν τὴν ἐρχόμενη ᾿Ανάσταση. Τσάροι καὶ Τσαρίτσες, περνάω τ' ἀχανῆ τὰ δώματα, Τσάροι καὶ Τσαρίτσες. Τοὺς βλέπω καὶ τιμάω τοὺς σκυλο-ὁβριοὺς ποὺ τοὺς πατήσανε, γιατὶ τοὺς βλέπω σκεύη ποὺ ἔκλεξεν ὁ Θεὸς νὰ δοκιμάσει τὴν ἁγία Ρουσσία. Καὶ τ᾿ ὄνομά της ἐξαλείφθηκε. Καὶ τ᾿ ὄνομά της κὰν δὲ μένει. Χωρὶς νὰ εἶναι ἡ Βαβυλώνα. Εκείνη ἦταν ἡ Μεγάλη ἡ Ἱερουσαλὴμ τῆς Πίστεως. Καὶ τὴν ἐσύντριψεν ὁ Κύριος, ἔτσι θεληματικά, ἀπὸ ἔρωτα κι' ἀγάπη, νὰν τὴν ἀναστήσει ὕστερ᾽ ἀπὸ τὰ σκοτάδια. Ἐτοῦτος ὁ τραγικός της ἀσκητισμὸς ὁ σημερινὸς εἶναι ἡ χάρη τοῦ Κυρίου, ἐτούτη νέκρωσή της εὐλογία. Θαμπώνομαι ἀπὸ τώρα, βλέπονται τὸ τί θὰ βγεῖ ἀπὸ τὸν ποντισμό. Επεσε τὸ μεγάλο μετέωρο τὸ πωρωμένο καὶ τὴν ἔκαψε «τὴν ἄμπελον ταύτην, ἣν ἐφύτευσεν ἡ δεξιά του». Ἀπὸ τὰ θειάφια θὰ βγεῖ τὸ μελαψο κρασὶ γιὰ νέες κοινωνίες. Θάρρεψε, ἐγκαρτέρεψε καὶ κραται ὡσου, γιατὶ ἀντίκρυσες πιὰ τὸ Θεό σου, πρόσωπο πρὸς πρὸσωπο, καθὼς τὸν ἐπιθύμησες τόσους αἰῶνες. ΚαρτερικιΣ187