Ο "ανόργανος" και "τεχνολογικός" Ελύτης

 

Αν ήθελε κάποιος να συμπυκνώσει την ποίηση του Οδυσσέα Ελύτης σε τρεις γραμμές θα χρησιμοποιούσε τον τίτλο της Τ.Μανδηλαρά από την Lifo ( 18.10.2020)

Ο ποιητής της δικής μας μοίρας: Ο Έλληνας ποιητής που έζησε και δημιούργησε με τη δύναμη του φωτός και την ανοιχτοσύνη της θάλασσας.

Είναι τόσο γνωστό, τραγουδημένο και αναλυμένο το έργο του Ελύτη που περιττεύουν άλλες αναφορές.

Κι’ όμως , στο Ελυτικό σύμπαν αναδύονται έντονα δύο «μικρόκοσμοι» προερχόμενοι από εντελώς αντίρροπες  περιοχές του λόγου , του βιώματος και  της εμπειρίας. Στην ποίηση του  Ελύτη ενυπάρχουν με  ένα σαφές και διακριτό στίγμα , ο  ανόργανος κόσμος και η τεχνολογία. Με μια πρόχειρη συσχέτιση με άλλους ποιητές θα μπορούσε να πει πως κανένας από τους «μεγάλους» ποιητές δεν έχει αφομοιώσει  ούτε καν σπέρματα ή υβρίδια ενός ανόργανου ή τεχνολογικού κόσμου όσο ο Ελύτης.

Παρότι τα «τεχνολογικά» στοιχεία του Ελύτη έχουν μια ενδιαφέρουσα πύκνωση σε ορισμένες περιόδους , μάλιστα έχουμε μια ενδιαφέρουσα σώρευση στον πρώιμο Ελύτη ας ξεκινήσουμε τη περιδιάβαση από το πιο γνωστό ποίημα – έκπληξη : την «Alfa Romeo». Δημοσιευμένο το 1972 στα «Ρω του Έρωτα» , το ποίημα κάνει ένα οριακό αισθητικό συνειρμό: Ο Παρθενώνας με το χρυσό κανόνα  συζεί ποιητικά με μια καλή και ωραία Alfa Romeo.

Θαύμασα τον Παρθενώνα
και στην κάθε του κολόνα
βρήκα τον χρυσό κανόνα

Όμως σήμερα το λέω
βρίσκω το καλό κι ωραίο
σε μια σπορ Alfa Romeo

Καλοκαίρια και χειμώνες
να ‘ναι γύρω μου ελαιώνες
πίσω μου όλ’ οι αιώνες

Κι όπου μπρος μου ο δρόμος βγάζει
και σε πειρασμό με βάζει
δώσ’ του να πατάω το γκάζι

Με τη δύναμη του λιόντα
και με του πουλιού τα φόντα
πιάνω τα εκατόν ογδόντα

Γεια σας θάλασσες και όρη
γεια σας κι έχω βάλει πλώρη
για της Αστραπής την Κόρη.

H συνάφεια όμως του Ελύτη με τις εταιρείες τεχνολογίας δεν αρκείται στα αυτοκίνητα. Σε ένα τμήμα (σ  της Μαρίας Νεφέλης ( 1978)  έχουμε μια πλήρη σειρά όλων των εταιρειών τεχνολογίας.

Και ο Αντιφωνητής:

SWISSAIR BEA TWA

Αχ Νεράιδες μου δε θ' αξιωθώ
τ' όνομά μου τυπωμένο να δω

DIE WELT TIMES FIGARO

αλλά πίσω απ' το θάνατο με χαίτη

KODAK PHILIPS OLIVETTI

λάμπουσα με περιμένει το άτι

να περάσω το φράχτη να περάσω το φράχτη

του ήχου της αφάνειας εγώ

JAGUAR CHEVROLET PEUGEOT

το ποτήρι στα χείλη σου θα σταματήσει και

JOHNNY WALKER CINZANO PERRIER

περιττή θα σου γίνει η γήινη οίηση
μόνο η ποίηση μόνο η ποίηση
μ' αστραπής αμάξι θα σε πάρει

SAAB MERCEDES FERRARI

σκίζοντας τις προσόψεις παλαιών σπιτιών

NESCAFÉ LINGUAPHONE

σαν εξώφυλλα περιοδικών όπου όλες μπήκ-

PARKER WATERMAN BIC

μπήκανε κάποτε οι ωραίες μιας μέρας
τριανταφυλλένιες όπως το κορίτσι
της ELIZABETH ARDEN και της NINA RICCI.

 

Μαρία πούμα των δημοσίων οδών
μες στο διάφανο νάιλον ή το ντραλόν
η μισή στάχτη που καίει

PHILIP MORRIS KENT CRAVEN A

κι η μισή εξάτμιση εκνευριστική

MOBILOIL SHELL BP

στης ψυχής μας την απέραντη Αριζόνα
στέπα του πιο τρομερού χειμώνα

 

Σε άλλα σημεία της Μαρίας Νεφέλης (σ 393) έχουμε αναφορά στα ρολόγια «Patek Philippe» ενώ έχουμε και το Linguaphone  της ηδονής ( σ 409) . Τέλος έχουμε μια «Σελήνη στο Σιδεράδικο» ( Τα Ρω του Έρωτα σ.315 )

Όμως, ταυτόχρονα,  στον Ελύτη έχουμε μια συνεχή ανάδυση του ανόργανου κόσμου των ορυκτών  και των  μετάλλων.

Χρησιμοποιώ την έκδοση του Ίκαρου του 2002 και παραθέτω τα στοιχεία και τη σελίδα

Αναφορά	Σελίδα
Μια μορφή από αλάτι	24
Μαζί με τις υδρίες των όρθρων που συμπερπατούν φωτοσκιασμένες με ήλεκτρο	25
Ουράνια τόξα πλεύσετε μες τους κρυστάλλους και τους ουρανούς που έστειλαν ως εδώ κεχριμπαρένια πλοιάρια	25
Κι όλος ο κόπος στάζει σε διαμάντια	27
Τα κρύσταλλα ευωδιάσανε, τώρα μας λείπει μόνο ένα καράβι	31
Ποιο μέταλλο είν’ αυτό που κρυώνει τα μάτια ποια χαμένη νεότητα	32
Νυχτερινό υφαντούργημα	34
Ακόμα ένα χιλιόμετρο και θα σου δείξω γιατί βγήκα σ ένα τέτοιο αγνάντεμα	34
Η μαγνητική βελόνα κινδυνεύει	52
Να ξαναγυρίζεις στο νησί της ελαφρόπετρας	53
Όταν από φωνή σε στόμα σπάσει ο σταλαγμίτης	67
Ω να σπάσουν οι πέτρες και να λυγίσουνε τα θυμωμένα σίδερα	80
Με χείλια μπρούτζινα κορμιά γυμνά	81
Μια πολιτεία με γούρνες μαρμάρινες	81
Μπογιές , κατράμι, νέφτι	87
Ο ασβέστης που βαστάει στη ράχη του τα μεσημέρια	87
Μεγάλο καλοκαίρι από κιμωλία	87
Κι αν είναι αυτό που μας μεθάει μαγνήτης το γνωρίζουμε	89
Με τι πέτρες τι αίμα και τι σίδερο	90
Φίλε μου όταν ανάβ η  νύχτα την ηλεκτρική σου οδύνη	90
Οι νύχτες χαλκεύουνε στα έγκατα σας	91
Χωρίς κοπέλες ροζακιές ρίξαν βεγγαλικές	94
Και στόμα, στόμα δροσερόν από χαλκό και αμάραντο	110
Μακριά χτυπούν οι καμπάνες από κρύσταλλο	113
Μακριά χτυπούν οι καμπάνες από κρύσταλλο	115
Και σιμά στη λάμψη του κρυστάλλου χαμογελούν οι μασκοφορεμένοι	151
Στων Εθνών τα κρυμμένα εργοστάσια με το στάρι ετοιμάζουν μέταλλα	161
Ορυχεία βαθαίνω και στους ουρανούς εργάζομαι	165
Λοιπόν , εβρέθηκε ο χρυσός της λιόριζας	190
Έριξα τους ορίζοντες μες στον ασβέστη	197
Γενεά κυλώντας το Κακό αποθηριωθεί μες στο παντερειπωτικό ουράνιο	197
Όρθια πάνω από τους ατμούς που ανεβάζει το θειάφι της θαλάσσης	199
‘Εχοντας εγώ απαγγείλει τα λόγια που απομαγνητίζουν το άπειρο	199
Τι γυαλόπετρες φούχτες	209
Μες στις βρωμούσες και τα παλιοσίδερα	219
Στων αστεριών τη χόβολη	240
Οι πελώριες λιάνες και των ηφαιστείων οι λάβες	255
Λαμπερά θα μας κάνουν πετρώματα , μ’ ακούς	255
Να χωράς στο κεράκι τη στεντόρεια λάμψη την ηφαιστειακή	257
Ντούκου Ντούκου Μηχανάκι	275
Οι παπαρούνες μες στη λάμψη της χειροβομβίδας	329
Λουλούδια ζώα φιλιά ευωδιές κοπριές κοτρόνια και διαμάντια	332
Από ίασπι και ορείχαλκο μπλε κοβαλτίου	379
Πετρελαιοπηγών και άλλων πλουτοφόρων περιοχών	391
Στουμπωμένος δηλητηριώδη αέρια	391
Έκθετος σε βροχές μετεωριτών	391
Μ’ αρέσουνε και μένα τα πετρώματα	403
Έτη αρετής μες στον ασβέστη	421
Απαράμιλλη μάρκα ηλεκτρικών λαμπτήρων	429
Χρόνια χυμένα θα’ λεγες ακάθαρτο πετρέλαιο	458
Μίνιο	523
Ώχρα	526
Πικρόν υδράργυρον	595

Φαίνεται λοιπόν πως ο ποιητής του Φωτός , της Θάλασσας της Ελληνικής μοίρας έχει γειώσεις στο υπέδαφος , στα ορυκτά και τους κρυστάλλους τους, στα χημικά παράγωγα και την τεχνολογία της εποχής του.