Εκτραχηλισμός-Τυπολατρία

Πήγα στον Παρθενώνα λοιπόν και ήθελα να φουντάρω. Είναι μέγιστη ντροπή από το 1992 τα κοπρόσκυλα που διαφεντεύουν τις τύχες μας, λέγεται Μελίνα Μερκούρη και τα ρέστα... η θεά...του κωλ... Έχουν μέσα στο μνημείο το δικό μας γερανούς σκουριασμένους από το 1992 και παραπήγματα οι ξεδιάντροποι, μιλάμε τώρα για ελεεινή φυλή, που μας κυβερνάει από το 1973 και μετά».

Ν.Σφακιανάκης εισαγωγική ομιλία σε κέντρο διασκέδασης

«Ο ίδιος αν μπορέσει να πει κάτι… Και ο ίδιος νομίζω σε αυτές τις περιπτώσεις… Συνήθως, ξέρετε, αυτοκτονούν ή έχουν κάποιον βίαιο θάνατο από αλλού. Δεν αντέχεται αυτό ούτε από τον ίδιο που το έκανε, ούτε από τη σύζυγο. Δεν αντέχεται αυτό. Κοιτάξτε, όταν σκοτώσεις τη μάνα σου ή το παιδί σου… και όλα αυτά, με βιασμούς ή τέτοιου είδους δολοφονίες… Υπάρχει ένας κώδικας τιμής μέσα στις φυλακές, εντός ή εκτός εισαγωγικών. Άρα γι’ αυτό σας είπα ότι εγώ νομίζω ότι σε αυτές τις περιπτώσεις πολύ γρήγορα θα έχουμε το θάνατο και του ίδιου του δράστη».

Γ.Πανούσης ως υπουργός σε ραδιοφωνική εκπομπή

Το ενδιαφέρον με τις δηλώσεις αυτές δεν είναι το περιεχόμενο τους. Αμφισβητήσεις για την Μερκούρη ή το πεπρωμένο ενός κανίβαλου παιδοκτόνου έχουν  ξαναγίνει και προφανώς θα τις ακούσουμε στο μέλλον. Το κοινό σημείο είναι ότι ο ομιλητής , διακινεί μια πεποίθηση σε ασύμβατο τόπο και χρόνο. Μια κρίση για την Μερκούρη ειπωμένη ως εισαγωγή σε μουσικό πρόγραμμα σε ένα κέντρο διασκέδασης και μια τεχνική πρόγνωση από εγκληματολόγο ο οποίος είναι ταυτόχρονα Υπουργός δικαιοσύνης  προκαλούν μια εύλογη αναστάτωση. Διαταράσσεται η τελετουργία του λόγου, μια σύμβαση των εκφωνήσεων , μια κοινά αποδεκτή πρακτική που ορίζει ότι η δήλωση  , ανεξάρτητα, από το περιεχόμενο της, έχει τον τόπο και χρόνο της.

Βέβαια ούτε ο Σφακιανάκης ούτε ο Πανούσης κατάλαβαν την «παράβαση» . Επέμειναν στο περιεχόμενο των δηλώσεων , ως μοναδικό επίδικο της μιας κριτικής: Τι σημασία έχει ο τόπος της δήλωσης όταν ο ομιλών αναλαμβάνει την ευθύνη της;

Η απάντηση είναι τόσο προφανής: Αν στα κέντρα κρίνουμε τη Μερκούρη, ο Υπουργός εκφέρει «τεχνικές γνωματεύσεις»  για μελλοντικούς θανάτους τότε οι εισαγγελείς μπορούν να αγορεύουν στους διαδρόμους των εφετείων, οι γιατροί να κάνουν ιατρικά συμβούλια με on line streaming, οι προπονητές να επιπλήττουν  τους αθλητές στην κερκίδα κλπ κλπ.

Ο εκτοπισμός του λόγου από το περιβάλλον του είναι μια θεμιτή καλλιτεχνική αναζήτηση. Η θραύση ή έστω κάμψη των αυστηρών κωδικών μιας εκφώνησης προσπαθεί να διαστείλει τα όρια μιας αναζήτησης μέσω της έκφρασης Η ονομαζόμενη καλλιτεχνική πρωτοπορία επεμβαίνει σε κλασσικά κείμενα , τα παραλλάσει, παρουσιάζει ήρωες σε άλλους ιστορικούς χρόνους, ξεχειλώνει τα τοπολογικά όρια της σκηνής, εισέρχεται στον τόπο των θεατών κλπ. Αν και η αισθητική αποτίμηση είναι πάντα αινιγματική, ο καλλιτεχνικός ενεργός παρατοπισμός  είναι αποδεκτός ως ανοικτή διακινδύνευση με ευθύνη. Πριν μερικά χρόνια σε μια παράσταση κλήθηκα να πιω μια σούπα , ενώ ο ίδιος θεατράνρωπος είχε μετατρέψει τους δρόμους πέριξ του θεάτρου ως μέρος του θεατρικού δρώμενου. Χμ… αμφισβητήσιμο αποτέλεσμα  αλλά τουλάχιστον μέρος μιας σύμβασης. Ο Θεατής ξέρει ότι κάτι ανορθόδοξο μπορεί να συμβεί.

 Η αισθητικοποίηση όμως διαχέεται παντού  όχι ως επιβολή  της καλλιτεχνίας  στα άλλα πεδία, ως επικράτηση  του ωραίου,  αλλά ως δικαίωμα «μοντερνισμού» . Η κάμψη των αυστηρών κωδίκων γίνεται μια  θεμιτή υπέρβαση. Με κάποιο τρόπο οι Σφακιανάκης Πανούσης  θεωρούν ότι διαπράττουν μια απενοχοποιημένη μοντερνική παρέκβαση κάποιων σκληρωτικών στερεότυπων. Για την κριτική στις δηλώσεις τους μπορούν άνετα να επικαλεστούν μια «προχωρημένη» πρακτική απέναντι σε μια συντηρητική καχυποψία.      

Τον απόλυτο παρατοπισμό του λόγου είδαμε στην τεράστια διαδήλωση του Χριστόδουλου για τις ταυτότητες. Κόσμος, πολύχρωμα λάβαρα, πάθος, ψαλμωδίες ένα απόλυτο «καλλιτεχνικό» συμβάν που παραβίαζε τις συμβάσεις του λόγου: Ο κατηχητικός λόγος βγήκε από τον άμβωνα και εκστομίσθηκε στον τόπο της πολιτικής.  Ο θεσμικός πληθωρισμός του Χριστόδουλου, τον απογείωσε ως δυνητικό εθνάρχη και παρήγαγε την  πολιτική στρέβλωση αλλά και μια εκκεντρική παράσταση γενειοφόρων σε βυζαντινοπρεπές ντεκόρ. Τόσο η πολιτική στρέβλωση όσο και  η εκκεντρική παράσταση ala Ariane  Mnouchkine  ήταν καταλυτικές: Η επόμενη συγκυρία ανέδειξε μια συντηρητικής εκφώνησης νωχελική έως τεμπέλικη διαχείριση της αδράνειας (Καραμανλής) ενώ το καλλιτεχνικό συμβάν επαναλήφθηκε ως έντονο βίαιο υπερθέαμα τον Δεκέμβριο του οκτώ. Ο παρατοπισμός του λόγου άρχισε ως βυζαντινή όπερα και κατέληξε ως punk μεγα συμβάν καταστροφών. Η παράσταση και ο ιδεολογικός περίγυρος του Χριστόδουλου ενίσχυσαν το ευρύ ρεύμα Λάος Σαμαρά που επεκράτησε στην Ελληνική δεξιά μια δεκαετία μετά.

Αυτή η διάλυση της σύμβασης για το που εκδηλώνεται  η πεποίθηση, αυτός  ο αισθητικός ακραίος πειραματισμός δεν είναι πότε τόσο απλός , ποτέ τόσο μονοσήμαντος.

Ο συγχρονισμός  Σφακιανάκη Πανούση έχει την φυσική του αντιστάθμιση

Συμβαδίζει με μια αντίστροφη   κίνηση στον σκληρό πυρήνα της πολιτικής. Στην Ζ. Κωνσταντοπούλου έχουμε μια σχεδόν φυσική οργανική αντί-ροπή που προσπαθεί να εγκλωβίσει την εκφώνηση στον πιο σκληρά τυπικό κόσμο. Η πρόεδρος της Βουλής πρωτοστατεί σε μια ακραία τυπολατρία, στο όνομα μιας πολιτειακής αναβάθμισης, όπου ο πολιτικός λόγος ελέγχεται για την παραμικρή απόκλιση από κανόνες. Στον αντίποδα του εκτραχηλιστικού παρατοπισμού  αναδύεται ο πιο αυστηρός κώδικας λόγου, η υπακοή στα όρια, τις απαιτήσεις , την πειθαρχεία του λόγου εντός του τόπου του. Αν αποσυνδέσουμε ενδεχόμενες θεμιτές ιδιοτέλειες από την πρακτική της προέδρου, έχουμε μετά από χρόνια μια ενδιαφέρουσα προοδευτική τυπολατρία.

Πολύ φοβάμαι όμως πως αντί η υποταγή στον κώδικα του λόγου να λειτουργήσει ως αντίβαρο στον εκτραχηλισμό, διακρίνεται μια αισθητική βιοψυχική δυναμική ενός άλλου άκρου.

Αν μιλήσουμε με όρους «Αντι Οιδίποδα», περνάμε από την απόλυτη σχιζοειδή «απεδαφοποίηση» όπου λέμε τα πάντα, όπου θέλουμε , όποτε θέλουμε ,σε μια παρανοϊκή «τοπολογική» καθήλωση των κωδίκων όπου ο φορμαλισμός του πολιτικού λόγου ελέγχεται και για το παραμικρό χρονολογικό λάθος. Η Πρόεδρος επιχειρεί την ενδιαφέρουσα κωδικοποίηση, αντίβαρο στον εκτραχηλισμό, αλλά η διαχείριση της αναδύει συμπτώματα της απόλυτης καθήλωσης. Δεν χρειάζεται να πάμε στα βαθιά του «Αντι Οιδίποδα» να  δούμε πως εμμονή της τυπολατρίας ευρίσκεται στον εδαφικό τόπο  του παρανοϊκού φασιστικού μορφώματος . Η ακατανόητη εκ πρώτης όψεως συνάφεια προέδρου-ΧΑ δεν είναι πολιτική του «πολιτικού » ,είναι πιο βαθιά  από ότι φαίνεται για αυτό και αναδύεται συνεχώς ως σύμπτωμα  διαφόρων γλωσσικών ολισθημάτων, λανθασμένων διαδικαστικών εκτιμήσεων: Ο παρανοϊκός πόλος ενισχύεται.

Βρισκόμαστε λοιπόν όπως πάντα ανάμεσα στα άκρα : από την μια η καθολική ρευστοποίηση του επικοινωνιακού πλαισίου , από την άλλη η πάκτωση του λόγου στον πιο αυστηρό εγκλεισμό των τύπων και του «νόμου». Το πρόβλημα είναι πως ούτε ο νομαδισμός παράγει πλεονάσματα κοινωνικής δυναμικής ούτε η εδαφοποίηση δημιουργεί αυστηρούς θεσμούς . 

Σε περίοδο οικονομικής κρίσης η έκβαση φαίνεται τραγικά αβέβαια.