Τρίτη 2 Σεπτεμβρίου 2014

Πέραν του Οριενταλισμού










Η ανάρτηση αφιερώνεται στον blogger Ονειρμό (Ταξικές Μηχανές) , ο οποίος σεβόμενος τις σοβαρές διαφορές μας παραμένει ένας τόσο παραγωγικός συνομιλητής .

Η ενασχόληση με ένα βιβλίο του Ahmed Davutoglu (εφεξής AD) , στην σημερινή συγκυρία είναι ατυχής . Ο AD έγινε πρωθυπουργός ενώ εδώ και πολλά χρόνια θεωρείται ως κύριος θεωρητικός των γεωπολιτικών επιλογών της Τουρκίας. Όμως η ενασχόληση θα γίνει με ένα βιβλίο πολιτικής φιλοσοφίας, το οποίο στην δική ανάγνωση, υπερβαίνει τις τρέχουσες γεωπολιτικές συνθήκες και αφορά μια ευρύτερη προβληματική. Αναφέρομαι στο «Εναλλακτικές Κοσμοθεωρίες» (εφεξής ΕΚ) το οποίο είναι ένα θεμελιακό κείμενο το οποίο εμπλουτίζει την Πολιτική Θεωρία και αποκαλύπτει το Ισλαμικό υπόδειγμα μέσω μιας μη οριενταλιστικής ματιάς. Ατυχώς το όνομα και οι πολλαπλές ιδιότητες του συγγραφέα υπερκάλυψαν την ποιότητα της εργασίας του με αποτέλεσμα η εντόπια κριτική να το δει με τον πρεσβυωπικό φακό της γεωγραφικής εγγύτητας.

Κι’ όμως το ΕΚ είναι μια ενδελεχής παράλληλη κριτική και διασάφηση δύο διαφορετικών υποδειγμάτων πολιτικής οντολογίας : του «Δυτικού» και του «Ισλαμικού». Το ΕΚ προσπαθεί να διατυπώσει μια απόδειξη μιας «ανωτερότητας» του Ισλαμικού παραδείγματος, όμως αυτή γίνεται στο έδαφος μιας εύλογης κριτικής του «Δυτικού» κόσμου, και τελικά υπερβαίνει το Ισλαμικό παράδειγμα. Ουσιαστικά ο AD επαναφέρει από ένα μη οριενταλιστικό δρόμο ένα σύγχρονο ερώτημα: Μήπως  η λύση των σύγχρονων προβλημάτων ευρίσκεται στην επανείσοδο κανονιστικών ηθικών αρχών ως υπέρτερων οντολογικά έναντι των λειτουργιστικών και συμμετοχικών αρχών που προωθεί το Δυτικό υπόδειγμα;

Στην δική μου ανάγνωση ο AD παρότι διερευνά μια ανωτερότητα του Ισλαμ per ce, τελικά επαναφέρει την επικαιρότητα να επαναθεμελιωθεί ενός συνεκτικό, συμπαγές πλέγμα ηθικών κανονιστικών αρχών οι οποίες μπορούν να οριοθετήσουν το σημερινό χάος. Η ανάγνωση του ΕΚ στα πλαίσια μιας Νεοοθωμανικής ή ισλαμικής πολεμικής διερεύνησης σκόπιμα υποτιμά το εύρος και την ποιότητα της εργασίας του AD η οποία ενέχει θέση θεμελιακής εργασίας ισάξιας του Huntington και των αναζητήσεων του G.Agamben για την Λατινική Αυτοκρατορία.

Βεβαίως η ποιότητα του ΕΚ δεν νομιμοποιεί το πολιτικό πρόσωπο AD , ούτε παρέχει κανενός είδους διαβατήριο ή βίζα για τις πολιτικές πράξεις. Διάβασα το ΕΚ ανεξάρτητα από τις ιδιότητες του συγγραφέα

Ατυχής μετάφραση του τίτλου

Το βιβλίο τιτλοφορείται στο πρωτότυπο : «Alternative Paradigms. The Impact Of Islamic and Western Weltanschauungs on Political Theory». Οι μεταφραστές και επιμελητές της έκδοσης ενώ κάνουν μια πολύπλοκη επαινετή προσπάθεια να μεταφράσουν ακριβώς πλήθος αραβικών και τουρκικών θεολογικών όρων, ουσιαστικά κατακρεουργούν τον τίτλο.

 Πρόκειται για ατυχή προσαρμογή που από την αρχή προσανατολίζει λάθος τον αναγνώστη. Οι επιμελητές προσπερνούν τον ακριβή και επιστημολογικά σημαντικό όρο Paradigm.Ομοίως προσπερνούν την αναγκαιότητα του αμετάφραστου Weltanschauungs και επιβάλουν τόσο για το Paradigm όσο και για το Weltanschauungs τον προβληματικό, στην συνολική σηματοδότηση, όρο «κοσμοθεωρία». Το Weltanschauungs παραπέμπει ταυτόχρονα σε «κοσμοεικόνες» και «κοσμοθεωρίες». Η εισδοχή του «Weltanschauungs» ως αμετάφραστο στον τίτλο, συνάδει με την προσπάθεια του AD ,να σηματοδοτήσει με ακρίβεια εννοιολογήσεις οι οποίες δεν μεταφράζονται με ακρίβεια από το Δυτικό προς το Ισλαμικό υπόδειγμα και αντιστρόφως. Το βιβλίο εξετάζει δυο Weltanschauungs ως θεμέλια δύο παραδειγμάτων – paradigms, δηλαδή συνεκτικών πολιτικών οντολογιών που αναφέρονται σε συγκεκριμένες συνθήκες και υπόκεινται στους νόμους αλλαγών τους. 

Το ΕΚ  αναλύει   δύο «παραδείγματα» και δύο Weltanschauungs

Ο Ελληνικός τίτλος λοιπόν λειτουργεί σχεδόν αποπροσανατολιστικά και μετατρέπει μια ενδελεχή ανάλυση παραδειγμάτων σε σύγκρουση κοσμοθεωριών ,στο σχήμα «Δημοκρατία εναντίον Κομμουνισμού»

Δύο Παραδείγματα

Η ανάλυση του Δυτικού παραδείγματος γίνεται στο σχήμα της κριτικής του Carl Schmitt για την Πολιτική Θεολογία, παρότι το όνομα του απουσιάζει παντελώς. Γράφεται:

«Έτσι αυτό το κοσμικό στοιχείο στη ζωή και στον νόμο στη δυτική εμπειρία ‘έχει αναμορφωθεί και οι λειτουργικές σφαίρες των δυο κοινοπολιτειών ( η διάκριση μεταξύ των οποίων έχει επιβιώσει ως σημαντικό αντιληπτικό, πνευματικό και θεσμικό φαινόμενο   στη δυτική παράδοση από την αρχαία μέχρι τη σύγχρονη εποχή) έχουν επανακαθορισθεί. Έτσι το κοσμικό στοιχείο δεν αποτελεί καινούργιο ή σύγχρονο χαρακτηριστικό του δυτικού πολιτισμού ,αλλά και αναμορφωμένο στοιχείο που επιβίωσε ανά τους αιώνες μέσα στο πλαίσιο της αξιολογικής εξειδίκευσης , η οποία έχει άμεσους δεσμούς με την οντολογική εγγύτητα και την επιστημολογική εξειδίκευση της αλήθειας». (υπογράμμιση Hypothesis)

Ο AD δεν αντιπαραβάλει ένα «κοσμικό» Δυτικό υπόδειγμα έναντι ενός «θεοκρατικού» Ισλαμικού παραδείγματος, αλλά αναδεικνύει την Πολιτική Θεολογία του Δυτικού υποδείγματος. Επομένως έχουμε δυο διαφορετικές Πολιτικές Θεολογίες.

Η διαπραγμάτευση- αντίστιξη των δύο Πολιτικών Θεολογιών γίνεται μέσω της έννοιας κλειδί της «οντολογικής εγγύτητας». Ως «οντολογική εγγύτητα» εννοείται η διαπραγμάτευση των τριών επιπέδων Θεός Άνθρωπος Φύση . Στην Δύση τα επίπεδα αυτά ορίζονται αλλά τελικά «εγγίζουν». Η Δύση θεολογεί και συμφύρει τα οντολογικά επίπεδα ενώ θεωρεί ότι τα έχει διαχωρίσει.

Αντιστρόφως ο AD θεωρεί ότι στο Ισλαμ, η ύπαρξη ενός συμπαγούς διαχωρισμένου υπερβατολογικού επιπέδου μέσω της έννοιας του Ταουχίντ, εγγυάται τελικά τις λειτουργίες και τα δικαιώματα του λεγόμενου κοσμικού επιπέδου. Το συμπαγές υπερβατολογικό επίπεδο στο οποίο δεν υπάρχουν ούτε μέρη, ούτε ενέργειες, ούτε ουσίες λειτουργεί ως κοσμολογικός εγγυητής μέσω των ηθικών προταγμάτων τα οποία παράγει.

Αν θέλαμε να απλοποιήσουμε τελείως το σχήμα του ΕΚ θα λέγαμε

Τόσο το Δυτικό όσο και το Ισλαμικό υπόδειγμα θεολογούν. Μεταξύ δύο Πολιτικών Θεολογιών το Ισλαμ υπερτερεί οντολογικά  (στην έννοια του ορισμού και της διαπραγμάτευσης οντολογικής εγγύτητας) .

Αμηχανία

Το κείμενο του AD  προκαλεί εύλογη αμηχανία η οποία εκφράζεται με την αντιμετώπιση του. Η αντιμετώπιση αυτή το υποβιβάζει εκ των προτέρων ως απολογητικό μιας απλοϊκής θεοκρατίας. Είναι πολύ ενδιαφέρον ότι η ανάλυση και κριτική του AD προς το Δυτικό υπόδειγμα δεν διαφέρει κατά πολύ από την κριτική που ασκείται από την πλευρά μιας «Ανατολικής» θεολογίας όπως πχ εκφράζει ο Χ.Γιανναράς (*). Έτσι η κριτική γίνεται μέσω της πεπατημένης που εδράζεται στους γεωπολιτικούς προβληματισμούς του πολιτικού Davutaglu.

Η ηθική επανέρχεται

Είναι σαφές ότι ο οργανικός οριενταλισμός της Ελληνικής ιδεοκίνησης και η συστηματική copy paste  πρακτική , προφανώς αποδιοργανώνεται όταν αντιμετωπίζονται κείμενα πολιτικής φιλοσοφίας εκτός της Δυτικής Παράδοσης. Το ΕΚ ,πέραν της ενδελεχούς διαπραγμάτευσης του Ισλαμ , επαναφέρει μέσω μιας άλλη διαδρομής τα οικουμενικά ζητήματα ηθικής. 

Στο σύγχρονο κόσμο τα προβλήματα διογκώνονται αλλά οι λύσεις τελικά προκρίνονται μέσω διαπραγματεύσεων που όλες είναι εκδοχές της Πολιτικής Οικονομίας. Εδώ όμως έχουμε μια άλλη πρόταση. Απέναντι στα λειτουργιστικά σχήματα της Πολιτικής Οικονομίας ο AD προκρίνει οικουμενικούς Ηθικούς Κώδικες που τεκμαίρονται από μια Πολιτική Θεολογία. Δεν είναι μια απάντηση που προσωπικά με ικανοποιεί αλλά επισημαίνω πως επαναφέρει τα οικουμενικά ζητήματα σε ένα επίπεδο Ηθικής. Απέναντι στην συνεκτική , συμπαγή απάντηση του Πολιτικού Ισλαμ δεν υπάρχουν και τόσες αντίστοιχες αντιπροτάσεις. 

Τα φαινόμενα Ισιλ, Ερντογανισμού, ενίσχυσης του Ισλαμ πέραν της Εγγύς Ανατολής ( Άπω Ανατολής,Αφρική) δεν ανήκουν στην περιοχή της γεωπολιτικής ή της αγχολυτικής  αφήγησης των «θυμάτων της παγκοσμιοποίησης». Έχουμε προφανώς για την ενίσχυση ενός τύπου απάντηση σε ηθικά ζητήματα. Η φιλοσοφική  τεκμηρίωση αυτής της απάντησης φαντάζει εξωτική, ή εύκολα αποκρούσιμη μέσω των οριενταλιστικών αφηγήσεων ωστόσο μάλλον η τρέχουσα αντιμετώπιση της  προδίδει ραστώνη , ευκολία και επανάληψη. Το ΕΚ τουλάχιστον απαιτεί μια πιο σοβαρή αντιμετώπιση.

Info:      Αχμεντ Νταβούτογλου : Εναλλακτικές Κοσμοθεωρίες .2103.Εκδόσεις Ποιότητα
Border Crossing – Toward a Comparative Political Theory 1999. Πανοραμική , αντιστικτική ανάλυση όλων των μη Δυτικών Πολιτικών Παραδόσεων και η σημερινή τους αξία (Ισλάμ, Ινδουισμός, Κομφούκιος, Βουδισμός κλπ)
              

(*)Το Πρόσωπο και ο  Έρως 

6 σχόλια:

  1. «Η ανάγνωση του ΕΚ στα πλαίσια μιας Νεοοθωμανικής ή ισλαμικής πολεμικής διερεύνησης σκόπιμα υποτιμά το εύρος και την ποιότητα της εργασίας του AD η οποία ενέχει θέση θεμελιακής εργασίας ισάξιας του Huntington και των αναζητήσεων του G.Agamben για την Λατινική Αυτοκρατορία... Διάβασα το ΕΚ ανεξάρτητα από τις ιδιότητες του συγγραφέα».

    Ακριβώς αυτό, θα πρότεινα σε όσους ενδιαφέρονται, να διαβάσουν το βιβλίο και να αφήσουν στην άκρη του πολλούς, ειδικότερα εντός Ελλάδας, σχολιασμούς για το πρόσωπο. Βέβαια το βιβλίο του Huntington μάλλον φαντάζει ερασιτεχνικό (πολύ βιαστικό και πρόχειρο αν και έχει ουσιώδη σημεία τα οποία δεν πρέπει να υποτιμούνται) μπροστα στην εργασία του Davutoğlu, η οποία είναι επιμελής.

    Η προσέγγιση του βιβλίου στην Ελλάδα, ήδη φαίνεται πως θα έχει δυσκολίες (όπως και το βιβλίο του Huntington, του οποίου πολλοί περισσότεροι είναι οι σχολιαστές από τους αναγνώστες). Κάτι τέτοιο φαίνεται καθαρά στα δικά μου ματιά, παρατηρώντας τον τρόπο με τον οποίο διαμορφώνεται ο δημόσιος λόγος από τότε που εκδόθηκε και το έχω στα χέρια μου, το 2011-12 έως σήμερα (το βιβλίο γράφτηκε το 1994). Όπως και να'χει. Εν ολίγοις, «Το ΕΚ τουλάχιστον απαιτεί μια πιο σοβαρή αντιμετώπιση».
    πριν από 11 λεπτά

    ΑπάντησηΔιαγραφή
  2. Δ
    Με χαρά βλέπω να ασπάζεσαι την κριτική για το ΕΚ.Γιατί η πλούσια θεματολογία του ιστολογίου σου αφορά κυρίως ζητήματα γεωπολιτικής και πολιτιστικών διαφορών.Το παρακολουθω συνέχεια και πραγματικά είναι πολύ κατατοπιστικό
    Είναι σαφες πως η πολιτική ιδιότητα του AD, συσκοτίζει το θέμα

    ΑπάντησηΔιαγραφή
  3. Το βιβλίο είναι σοβαρό, αν και με σαφή υποκειμενισμό (π.χ. οι τάσεις εγγύτητας του Σουφισμού δεν μπορούν απλά να ερμηνευθούν με τον απόλυτο τρόπο του συγγραφέα). Η οντολογική απόσταση είναι περισσότερο ζητούμενο παρά ιστορικό δεδομένο. Επίσης οντολογική απόσταση έχει και ο Ιουδαϊσμός, ενώ η νεορθόδοξη κριτική του δυτικού μοντέλου δεν διαφέρει κατά πολύ από την κριτική Νταβούτογλου, μολονότι δεν ευαγγελίζεται ακραίες οντολογικές αποστάσεις...

    ΑπάντησηΔιαγραφή
  4. Μανώλη
    Συμφωνούμε στην γνωμάτευση σου
    Μου έκαναν εντύπωση κριτικές οι οποίες αποσιώπησαν την συνάφεια στην οπτική με την λεγόμενη ανατολική πολιτική θεολογία. Επεκράτησαν οι γεωπολιτικές κρίσεις
    Παρα ταύτα το βιβλίο είναι πραγματικά αξιόλογο και αντιπροσωπευτικό μη οριενταλιστικών αντιλήψεων.Αν το δούμε απροκατάλυπτα είναι εξαιρετικά πρωτότυπο καθως ο AD δείχνει να έχει μεγάλη εξοικείωση με τις πιο κριτικές απόψεις απέναντι στην mainstream Πολιτική Φιλοσοφία.

    ΑπάντησηΔιαγραφή
  5. Hypothesis. Δε νομίζω πως καταλαβαίνω γιατί τόνιζεις -και ισως κάπως απαξιώνεις- τα περί γεωπολιτικής από τη μια, και τα περί ιστορίας των ιδεών (ή «πολιτικής θεολογίας») από την άλλη. Και ο Παναγιώτης Κονδύλης έχει γράψει την «Κριτική της μεταφυσικής στη νεότερη σκέψη» και τον «Ευρωπαϊκό Διαφωτισμό» από τη μια, αλλά από την άλλη, έγραψε και έργα όπως το «Από τον 20ό στον 21ο αιώνα». Μου δίνεις την εντύπωση πως υπερτονίζεις την υποκειμενική κρίση τρίτων.

    Υ.γ: Όπως υπάρχουν γεωπολιτικά και γεωοικονομικά, έτσι υπάρχουν και γεωπολιτισμικά ζητήματα και προσεγγίσεις. Είναι φανερό πως η δυτικο(ευρω)κεντρική ηγεμονία των τελευταίων δύο -τουλάχιστον- αιώνων, η οποία προβάλλει αξιώσεις καθολικότητας δεν θα αντέξει για πολύ ακόμα.

    ΑπάντησηΔιαγραφή
  6. Δ
    Σε καμία περίπτωση δεν απαξιώνω τα περί γεωπολιτικής.Η αντίστιξη έχει την έννοια ότι το συγκεκριμμένο βιβλίο το είδες και εσύ πέραν του γεωπολιτικού Νταβουτογλου, για τον οποίο η κρίση είναι διαφορετική.
    Ορθά επισημαίνεις την πολυμέρεια του Κονδύλη, αν και προφανώς είναι μεγαλύτερο μέγεθος από τον AD.
    Σε κάθε περίπτωση ο αποθησαυρισμός που κάνεις στο Δ είναι σημαντικός και μια συνεχής πηγή ενημέρωσης στα θέματα αυτά.

    ΑπάντησηΔιαγραφή