Περί Γραμματολογίας του Derrida ; όχι αλλά των Ikhuan as Safa.

 

Το μνημειώδες έργο του Derrida «Περί Γραμματολογίας» (1967) είναι το πιo αντιπροσωπευτικό του έργο. Η Γραμματολογία είναι μια εξέταση της σχέσης μεταξύλόγου και γραφής και είναι μια διερεύνηση του τρόπου με τον οποίο ο λόγος και η γραφή αναπτύσσονται ως μορφές γλώσσας.

Ο Derrida υποστηρίζει ότι η γραφή συχνά θεωρείται ότι προέρχεται από τονλόγο, και λέει ότι αυτή η στάση έχει αντικατοπτριστεί σε πολλές φιλοσοφικές καιεπιστημονικές έρευνες για την προέλευση της γλώσσας. Λέει ότι η τάση ναθεωρείται η γραφή ως έκφραση του λόγου οδήγησε στην υπόθεση ότι ο λόγος είναιπιο κοντά από το γράψιμο στην αλήθεια ή στα λογότυπα του νοήματος και τηςαναπαράστασης. Εξηγεί ότι η ανάπτυξη της γλώσσας συμβαίνει μέσω μιαςαλληλεπίδρασης λόγου και γραφής και ότι λόγω αυτής της αλληλεπίδρασης, ούτε ηομιλία ούτε η γραφή μπορούν σωστά να περιγραφούν ως πιο σημαντικά για την ανάπτυξη της γλώσσας.

Η Γραμματολογία χωρίζεται σε δύο μέρη. Το Μέρος Ι τιτλοφορείται «Γράψιμοπριν από το γράμμα» και το Μέρος ΙΙ έχει τίτλο «Φύση, Πολιτισμός, Γραφή». ΤοΜέρος Ι περιγράφει παραδοσιακές απόψεις για την προέλευση της γραφής και εξηγείπώς αυτές οι απόψεις έχουν υποτάξει τη θεωρία της γραφής στη θεωρία του λόγου. φιλοσοφία (Rousseau's Essay on the Origin of Languages).

Όλη η θεματολογία και οι αναφορές του Derrida αντλούνται από τη λεγόμενη «Δυτική Φιλοσοφία».

Το 1997 ο Kees Versteegh ,καθηγητής Αραβικών και Ισλαμικών σπουδών στο Πανεπιστήμιο Nijmegen , στην Ολλανδία, δημοσιεύει το βιβλίου «Νάρκες στη Γλωσσολογική Σκέψη» . Σε αυτό παρουσιάζει το σύνολο των φιλοσοφικών καιγλωσσολογικών μελετών που παρουσίασαν Άραβες μελετητές στο διάστημα 8-10 αιώνα μχ.

Ανάμεσα στα κεφάλαια του βιβλίου του παρουσιάζεται ένα μοναδικό έργο, άγνωστης ή και μυστηριώδους προέλευσης . Η Αδελφότητα των Καθαρών (Ikhuan as Safa) παρουσιάζει ένα μοναδικό πυκνό έργο ονομαζόμενο «Επιστολές» (Rasa΄il) , περίπου το 1050μχ, με διάφορες ερμηνείες του Κορανίου. Μέχρι σήμερα η πραγματική ταυτότητα της Αδελφότητας είναι άγνωστη.

Το πραγματικά ενδιαφέρον είναι , ότι σε μια από τις Επιστολές , προχωρούνσε μια ενδελεχή διαπραγμάτευση της βασικής θεματολογίας της «Γραμματολογίας».

Μάλιστα καταλήγουν μέσω από μια άλλη σειρά λογικών παρατηρήσεων και συλλογισμών στο ίδιο συμπέρασμα με τον Ντεριντά : Η φωνο-λογοκεντρική εξήγηση της γραφής είναι απόλυτα σχετική.

Συμπέρασμα : Η σύγχρονη φιλοσοφία πάσχει από ένα αφόρητο Ευρωκεντρισμό .

Παραθέτω αποσπάσματα από την «Γραμματολογία» (υπογράμμιση) και τις «Επιστολές» ( σε Bold οι "Επιστολές" και πεζά οι παρατηρήσεις του Versteegh)

Η φωνοποίηση έχει μιὰν ἱστορία, καμιὰ γραφὴ δὲν ἐξαιρεῖται ἀπο λύτως, καὶ τὸαἴνιγμα αὐτῆς τῆς ἐξέλιξης δὲν μπορεῖ νὰ κυριαρχηθεῖ ἀπὸ τὴν ἔννοια τῆςΙστορίας. Αὐτή, ὅπως ξέρουμε, έμφανίζεται σὲ μιὰ καθορισμένη στιγμὴ τῆς φωνοποίησης τῆς γραφής και τὴν προαπαιτεῖ κατὰ τρόπο οὐσιώδη. Τί μᾶς διδάσκει ἄραγε πάνω σὲ αὐτὸ τὸ ζήτημα ἡ πιὸ μαζική πληροφόρηση, ἡ πιὸ πρόσφατη καὶ ἡ λιγότερο ἀμφισβητήσιμη; ᾿Αρχικὰ ὅτι, γιὰ δομικούς ἢ οὐσιώδεις λόγους, μιὰ καθαρά φωνητική γραφὴ εἶναι ἀνέφικτη καὶ ποτὲ δὲν ἔπαψε νὰ ὑποβιβάζει τὴν μὴ φωνητική. Ἡ διάκριση ἀνάμεσα στὴν φωνητική καὶ τὴν μὴ φωνητική γραφή, ὅσο ἀπαραίτητη καὶ νόμιμη κι ἂν εἶναι, παραμένει πολὺ παράγωγη ἀπέναντι σὲ ὅ,τι θὰ ἀποκαλούσαμε θεμελιώδη συνέργεια καὶ συναισθησία. "Επεται ὅτι ὁ φωνητισμὸς ὄχι μόνο δὲν εἶναι ποτὲ πανίσχυρος, ἀλλὰ ἐπίσης ὅτι ἀνέκαθεν ἐπεξεργαζόταν τὸ βουβό σημαίνον. Ἡ «φωνητικότητα» καὶ ἡ «μὴ φω- νητικότητα» δὲν ἀποτελοῦν ποτὲ γνήσιες ἰδιότητες ὁρισμένων συ- στημάτων γραφῆς, εἶναι οἱ ἀφηρημένοι χαρακτῆρες τυπικῶν στοι χείων, λίγο-πολύ πολυάριθμων καὶ κυρίαρχων, στὸ ἐσωτερικὸ κάθε συστήματος σημασίας ἐν γένει. Εξάλλου ἡ σπουδαιότητά τους ἐξαρ- τᾶται ὄχι τόσο ἀπὸ τὴν ποσοτική τους κατανομὴ ὅσο ἀπὸ τὴν δο μική τους ὀργάνωση. Ἡ σφηνοειδής γραφή, γιὰ παράδειγμα, εἶνα ἰδεογραμμικὴ καὶ συνάμα φωνητική. Καὶ δὲν μποροῦμε κἂν να ποῦμε ὅτι κάθε γραφικό σημαῖνον ἀνήκει σὲ αὐτὴ ἢ τὴν ἄλλη τάξη γιατὶ ὁ σφηνοειδής κώδικας παίζει ἐναλλακτικὰ σὲ δύο ἐπίπεδο Ἡ ἀλήθεια εἶναι ὅτι κάθε γραφική μορφή μπορεῖ νὰ ἔχει διττή  ἀξία– ἰδεογραφικὴ καὶ φωνητική. Καὶ ἡ φωνητική της ἀξία μπορεῖ νὰ εἶναι ἁπλὴ ἢπερίπλοκη. Τὸ ἴδιο σημαῖνον μπορεῖ νὰ ἔχει μία ἢ πολλὲς φωνητικὲς ἀξίες, μπορεῖμ εἶναι ὁμόφωνο ἢ πολύφωνο. Σὲ αὐτὴ τὴν γενικὴ περιπλοκότητα τοῦ συστήματος προστίθεται ἀκόμα μιὰ λεπτή προσφυγή σὲ κατηγοριακούς καθορισμούς σὲ φωνητικά συμπληρώματα ἄχρηστα στὴν ἀνάγνωση, σὲ μιὰ στίξη ὑπερβολικὰ ἄτακτη.  Ζακ Ντεριντά «Περί Γραμματολογίας» σ163.

Αν η ευγλωττία συνίστατο αποκλειστικά στην επίτευξη των άκρων ορίων των νοημάτων,

ολόκληρος ο κόσμος θα ήταν γεμάτος εύγλωτους ανθρώπους, τόσο μεταξύ της ελίτ όσο και μεταξύ των απλών ανθρώπων, γιατί όποιος εκφράζει αυτό που έχει στο μυαλό του, φτάνει στον στόχο του να κάνει τον ακροατή να καταλάβει. τι σκοπεύει να πει, ανάλογα με τις ικανότητές του και τη βοήθεια των αρθρωτικ ώνοργάνων του. Αλλά η ευγλωττία συνεπάγεται να γίνει κατανοητό το νόημα κάποιου με τις πιο συνοπτικές λέξεις και τον πιο εύγλωττο λόγο, έτσι ώστε ο ακροατής να το κατανοήσει με τον ευκολότερο τρόπο και με το συντομότερο μονοπάτι μέσω σαφούςεπεξήγησης και ειλικρινών λέξεων. (Rasâ'il III, σελ. 121)

Σε μια ιδανική επικοινωνιακή κατάσταση, ο εύγλωττος άνθρωπος έχει να κάνει με ένα άτομο με κατανόηση που καταλαβαίνει σωστά και αποτελεσματικά τι του λένε οι άλλοι. Ηδιαδικασία της ανάθεσης αληθινών νοημάτων στους ήχους και της εξαγωγής του ξανά από το μήνυμα στην καρδιά δεν είναι εύκολο να περιγραφεί. Σύμφωνα με τους Αδελφούς, τα νοήματα (ma'ânî) σχηματίζονται στην ψυχή και προσκολλώνται στους ήχους σε όλη τη διαδικασία παραγωγής και αντίληψης. Το ποια είναι η ακριβής κατάστασή τους παραμένει ασαφές. Από ορισμένες απόψεις, οι έννοιες εξαρτώνται από τους ήχους, όπως η καθαρή μορφή χρειάζεται πάντα την ύλη για να εκδηλωθεί, και ως εκ τούτου (Rasâ'il III, σελ. 108-9) «δεν υπάρχει τρόπος να γνωρίσουμε ένα νόημα που εκπέμπει μεοποιοδήποτε ήχο σε οποιαδήποτε γλώσσα». Kees Versteegh σ 95

Η πηγή όλων των κακών συναισθημάτων και της εχθρότηταςμεταξύ των ανθρώπων είναι το αποτέλεσμα της ακατάλληλης χρήσης των λέξεων,δηλαδή της χρήσης λέξεων που δεν ανταποκρίνονται στην πραγματικότητα. Ανοι άνθρωποι σταματούσαν να χρησιμοποιούν «αναληθείς» λέξεις, κάθε εχθρότητα θα εξαφανιζόταν και δεν θα υπήρχε πλέον καμία διαφωνία. Αυτόυπογραμμίζει την ηθική διάσταση της φιλοσοφίας των Ikhwan και τον σημαντικό ρόλο που αποδίδουν στη γλώσσα: Να ξέρετε ότι υπάρχουν δύο ειδών διαφωνίες: η αξιέπαινη και η κατακριτέα. Η αξιέπαινη διαφωνία είναι σαν τη διαφωνία μεταξύ των αναγνωστών του Κορανικού κειμένου ή των νομικών μελετητών, εφόσον δεν διαφωνούν για τις έννοιες και δενδιαστρεβλώνουν τις λέξεις και δεν αντικαθιστούν τη μια λέξη με μια άλλη... Αν μιλούν με τον σωστό τρόπο, η διαφωνία τους είναι ένα πλεονέκτημα, επειδή πολλοί Άραβεςδιαφωνούν μεταξύ τους σε πολλά πράγματα της αραβικής γλώσσας. Αλλά η άδικη διαφωνία είναι αυτό που συναντάμε σε αιρέσεις και σχολεία. (Rasâ'il III, σελ. 164

Με αυτόν τον τρόπο οι αδελφοί μπόρεσαν να μεταφέρουν τη θεωρία τους για τις εκπομπές από το σύμπαν στον κόσμο του λόγου: τα αληθινά νοήματα ωςαντανακλάσεις των υψηλότερων αρχών εκπορεύονται στις λέξεις, και όπως οι ιδέες με κάθε διαδοχική εκπόρευση γίνονται όλο και περισσότερες αλλοιωμένα, τα αληθινά νοήματα συγκαλύπτονται εν μέρει από την ανάγκη να τα εκφράσουμε με ατελείς λέξεις. Οι Αδελφοί αναφέρονται συνεχώς σε κρυμμένα μυστικά που είναι ανέφικτα για τους νόρμες. Στον υποσεληνιακό κόσμο είναι (σχεδόν) αδύνατο να φτάσει κανείς σε κατάσταση τελειότητας στη χρήση της γλώσσας. Αλλά στην ανώτερη σφαίρα βασιλεύει ο τέλειος ήχος, τον οποίο φιλοδοξούν όλοι οι άνθρωποι, και γιατί το να έχεις μια γλυκιά φωνή και έναν όμορφο ήχο είναι σημαντικό, αφού συμβολίζει τη λαχτάρα του ανθρώπου για τελειότητα και ενότητα με τις υψηλές σφαίρες. Επομένως,η γλώσσα των ανώτερων σφαιρών πρέπει επίσης να είναι τέλεια. Kees Versteegh  σ 95

Kees Versteegh «Landmarks in Linguistic Thought III» Routlege 1997

Image Marc Chagall "Country Joys" 1957