Χειρόγραφα....

 

Χρειάστηκα συνήθη γραφική ύλη και ξαφνικά είδα μια επώνυμη σειρά με σημειωματάρια και μολύβια σε δυσθεώρητες τιμές. Φίλος από αυτό τον χώρο, μού εξήγησε πως ό,τι σχετίζεται με τη γραφή - εκτός των σχολικών - παρατηρείται  μια μικρή εμπορική αναγέννηση. Φαίνεται πως η γραφή με μολύβι , γόμμα και χαρτί επανέρχεται σαν μόδα «υψηλής τεχνολογίας» για λίγους , αφήνοντας την ψηφιακή γραφή στη «μάζα».

Ο ύστερος Χάιντεγκερ (1) είχε δει μια βαθύτερη σχέση Ανθρώπου-  Γραφής  και είχε περιγράψει με δραματικούς τόνους τη διαταραχή αυτής της σχέσης:

«Η γραφομηχανή επικαλύπτει την ουσία της γραφής και του γραφόμενου. Αποσύρει τον ‘Άνθρωπο από τη βασική του σχέση με τα χέρια. Μάλιστα δεν ζει καν αυτή την απόσυρση και δεν μπορεί να αναγνωρίσει ότι μετασχηματίζεται η σχέση του με το Είναι».

«Το  χέρι προστατεύει τη σχέση του με τον άνθρωπο και τα όντα. Το χέρι επενεργεί. Το χέρι «νοιάζεται» για τη γραφή, την επενέργεια ,το γραφόμενο. Όταν το διακύβευμα είναι θεμελιώδες ,λέμε «είναι σε καλά χέρια», ακόμα και όταν δεν χρειάζεται η φυσική επενέργεια των χεριών».

«Όταν η γραφή αποσυνδέθηκε από την ουσία της (από το χέρι) και άρχισε να μεταφέρεται στη μηχανή ,μετασχηματίστηκε η σχέση Ανθρώπου και Είναι. Δεν είναι τυχαίο πως η  τυπογραφία συμπίπτει με την νεωτερικότητα»

«Η τυπογραφία δημιούργησε ένα νέφος χωρίς πραγματικά σημεία».

Ο εντεκάχρονος  ήρωας του Καμάλ Νταούντ «Ζαμπόρ» (2) επεκτείνει ,ποιητική αδεία, τις δυνατότητες της γραφής. Αυτή θεραπεύει τον γράφοντα  αλλά και αυτούς για τους οποίους γράφει!

Στο ποιητικό σύμπαν του Ζαμπόρ συμβαίνουν περίεργα πράγματα: η γραφή, η χειρογραφή για την ακρίβεια  , επενεργεί παντού. Θεραπεύει ,διεισδύει, διαλύει και ανοίγει κόσμους, ενώ ταυτόχρονα προδίδει συναισθήματα, ιστορίες  και μυστικά. Ο Νταούντ όπως πολλοί Αλγερινοί είναι « μαθημένοι» στα  πολλαπλά αλφάβητα : λατινικό, αραβικό, φοινικικό , αρχαϊκό των νομάδων κλπ. ‘Έτσι, έχοντας ο ίδιος  το προνόμιο των πολλαπλών χειρογράφων,  όντας τελικά δεξιοτέχνης ,διαπραγματεύεται αριστοτεχνικά «τα ζητήματα της γραφής ,μέσω  της λογοτεχνικής  του μαγείας.

 

Αναφέρει ο Νταούντ:

 

«Απ’ αυτά τα κάπως ανόητα χρόνια της θρησκευτικής αφοσίωσης ,συγκράτησα πως το να γράφει κανείς ακούραστα στίχους πάνω σ’ ένα ξύλινο αβάκιο , η καμπύλη που διαγράφει το μελάνι στις λεπτές γραμμές των καλλιγραφικών χαρακτήρων , η φροντίδα που απαιτείται για να αναδειχθεί ο κάθε χαρακτήρας με το κατάλληλο πάχος, όλα αυτά είναι σαν εναπόθεση των χεριών πάνω σ’ ένα σώμα, σαν την απαρχή της ίασης που ξεκινά με την ψηλάφηση . Αν η γραφή γεννιέται απ’ το χέρι, μπορούμε τότε από το γράφημα να φτάσουμε ως την παλάμη και από την παλάμη , στη συνέχεια , ως την καρδιά ή ως την ασθένεια . Αυτός ήταν ο  μόνος άγραφος νόμος ετούτης της τέχνης   που ασκούσαν οι τάλεμπ και οι αφηγητές του Ιερού Βιβλίου προσπαθώντας να σώσουν απ΄ τη λήθη την ακριβή εκδοχή του λόγου του Θεού έτσι όπως τον αποκάλυψε ο Προφήτης. Αυτή ήταν η αιτία που ανέκαθεν θεωρούσα τον αδέξιο τρόπο γραφής σαν ένα ανησυχητικό μίασμα που συγγενεύει με την προδοσία ή με την επιδημία.» ( σ 154)

Το μοτίβο δεν είναι νέο.

Το παλαιό, αυθεντικό επανεισάγεται  όχι ως  προϊόν παλαιοπωλείου αλλά σαν κάτι νέο  εκλεκτό , ακριβό για λίγους  , βασισμένο στην  αυθεντική συνταγή. Η ψηφιακή μάζα είναι εγκλωβισμένη σε «σκληρούς δίσκους» και  διάτρητα clouds (o Χάιντεγκερ ονομάζει σχεδόν προορατικά, σύννεφο, την ίδια την τυπογραφία) . Οι πολλοί καταναλώνουν ψηφιακά ίχνη, δηλαδή ενέργεια και σπάνιες γαίες, ενώ οι λίγοι , οι εκλεκτοί , διατηρώντας  διπλογραμμένα σημειωματάρια  σπαταλούν  άνθρακα , ξύλο και γόμα. Οι πολλοί έχουν την ασφάλεια του αυτόματου διορθωτή ενώ οι λίγοι πρέπει να διακινδυνεύσουν μια ανορθογραφία ή να έχουν το λεξικό δίπλα , ακόμα και το ψηφιακό για να διορθώνουν.

Πόσο διαφορετικά θα διαβάζαμε τα βιβλία εάν οι συγγραφείς τους τύπωναν δίπλα στις σελίδες και κανένα χειρόγραφο;

 

Info :

1.-M.Heidegger (Parmenides1982)

2.-Κ.Νταούντ.Ζαμπόρ ή Οι Ψαλμοί ( 2021)

 

Το καθεστώς της "κακολογίας"

 

Η δολοφονία στα Γλυκά Νερά συνεχίζει να απασχολεί τους πάντες. Φαίνεται  πως το θέμα  είναι σχεδόν ανεξάντλητο. Με κάποιο τρόπο η ανάλυση, η ταξινόμηση   του Κακού δεν τελειώνει. Παρατηρείται μια ανάγκη να συνεχιστεί και να διευρυνθεί   η «κακολογία». Ποιας τάξεως είναι η «κακολογία»; Μια πρώτη ανάγνωση  είναι πως η ανατομία του κακού ικανοποιεί τα ένστικτα του «μέσου» τηλεθεατή και έτσι η τηλεθέαση ανατροφοδοτεί την «κακολογία». Όμως μήπως  για τη βαθύτερη ανάλυση του κακού θα ήταν χρήσιμο να ξαναδούμε κάποιες προσεγγίσεις του κακού στη φιλοσοφία; Ας ξεκινήσουμε με  τον Καντ.

Στον Κάντ έχουμε μια εκτεταμένη διερεύνηση του «κακού», το οποίο ορίζεται ως έμφυτη ροπή (1) αντίστροφη και ισότιμη σε σχέση με τη ροπή για το «καλό». Το «κακό» αναλύεται σε τρεις αναβαθμούς : η ασθένεια  «fragilitas» , η φαυλότητα «impuritas» και ο τελευταίος ακραίος αναβαθμός που διακρίνεται στην  κακοήθεια «vitiositas»,  στη διαφθορά «corruptio» και στη  διαστροφή «perversitas». (2) Η τρέχουσα «κακολογία» κινείται μονίμως στον ακραίο αναβαθμό   του Καντ και προς τις τρεις κατευθύνσεις (κακοήθεια-διαφθορά -διαστροφή) .Διαφέρει όμως ,ριζικά από την ευρύτερη Καντιανή προβληματική και  αναπαράγεται αυτοαναφορικά. Στον Κάντ, αντίθετα , η ανάλυση του «κακού» εντάσεται σ ‘ένα λογικό οικοδόμημα το οποίο αναζητεί την άριστη κοινωνική συγκρότηση με την εξασφάλιση του Λόγου και της Ελεύθερης βούλησης. Άρα  τον Καντ δεν τον αφορά η διερεύνηση της «κακολογίας» αλλά η διερεύνηση του κακού.

Ας δούμε μια άλλη οπτική, αυτήν της ορθοδοξίας. Ο καθηγητής θεολογίας Γ.Μαντζαρίδης υποστηρίζει: «Στην εποχή μας πλεονάζει το κακό. Και ο πλεονασμός αυτός συμβαδίζει με μια αναισχυντία , που σπανίζει στην Ιστορία. Το κακό παρουσιάζεται πληθωρικό και ασύστολο , ενώ τα αισθητήρια και τα κριτήρια της κοινωνίας εμφανίζουν μια καταπληκτική πλαδαρότητα. Η αυθαιρεσία θεωρείται αυτονόητη , ενώ ο λεγόμενος κοινωνικός έλεγχος τείνει να παραλύσει. Αλλά το κακό αυτοκαταστρέφεται.Η αναισχυντία αυτοεξευτελίζεται .Η σύγχυση αυτοδιαλύεται. Και παρόλη αυτή την κατάσταση  ή μάλλον εξαιτίας αυτής της καταστάσεως , η δίψα για την αλήθεια της πνευματικής ζωής γίνεται εντονότερη : «Ου δε επλεόνασεν η αμαρτία , υπερπερίσσευσεν η χάρις» (Ρωμ.5,20)» (3) «Τα πάθη ως παρά φύση καταστάσεις απομακρύνουν τον άνθρωπο από την αρετή και τον οδηγούν στην κακία. Αλλά η κακία είναι καθ’ ευατήν  ανύπαρκτη. Δεν έχει ούτε ουσία ούτε υπόσταση. Και η ψυχή που οδηγείται στην κακία τιμωρείται από αυτήν ,γιατί δεν βρίσκει φυσική ανάπαυση» (4)

Η  κατανόηση της «κακότητας» από τον Μαντζαρίδη μπορεί να ερμηνεύσει την «κακολογία» ως μια αυτό-αναφορική προσωρινή «φούσκα» που θα διαλυθεί αναπόδραστα. Αντί των ισότιμων Καντιανών «ροπών-propensio» η ορθοδοξία προκρίνει έναν ανταγωνισμό «πλεονασμάτος» εναντίον «υπερπερίσσειας».

Αυτή η κατανόηση του «κακού» ως κενό πλεόνασμα έχει μια άλλη ενδιαφέρουσα συνηγορία.Είναι αυτή του Α.Badiou. «Θεωρείται συνήθως ότι το κακό είναι η άρνηση του υπαρκτού και της κατάφασης του , ότι είναι ο φόνος και ο θάνατος , η αντίθεση στη ζωή .Θα έλεγα ότι είναι μάλλον η απάρνηση μιας «υφαίρεσης» .Αυτό που το κακό προσβάλλει δεν είναι ότι ενοικεί μέσα στην αυτοκατάφαση του ,αλλά μάλλον, πάντα , αυτό που είναι αποσυρμένο και ανώνυμο στην αδυναμία του Ενός. Το κακό δεν είναι ο μη σεβασμός του ονόματος του Άλλου , είναι πολύ περισσότερο η βούληση να κατονομάσουμε με κάθε τίμημα.Θεωρείται συνήθως ότι το κακό είναι ψέμα , άγνοια, φονική βλακεία. Αλίμονο. Το κακό έχει σαφώς ως ριζική του συνθήκη τη διαδικασία της αλήθειας. Το κακό δεν υπάρχει παρά στο βαθμό που υπάρχει ένα αξίωμα αληθείας στο σημείο του αναπoφάνσιμου, μια διαδρομή αληθείας στο σημείο του μη διακρίσιμου , μια οντολογική προεξόφληση της αλήθειας στο σημείο του γενολογικού και η κατά παράβαση επιβολή μιας ονοματοδοσίας στο σημείο του ακατονόμαστου , εν ονόματι της αλήθειας.Αν η παραβίαση της ακατονόμαστης υφαίρεσης αποτελεί μια καταστροφή, είναι γιατί προσβάλλει ολόκληρη την κατάσταση , εκδιώκοντας από αυτήν την ίδια την ενικότητα , που έμβλημα της είναι το ακατονόμαστο. Με αυτήν την έννοια, η εν μυθοπλασία επιθυμία εξάλειψης της τέταρτης υφαιρετικής πράξης, απελευθερώνει ένα δυναμικό καταστροφής που λανθάνει σε κάθε αλήθεια, με την ίδια ακριβώς έννοια που ο Mallarme έγραψε ότι «η Καταστροφή ήταν η Βεατρίκη του»» (5)

O Badiou αναλύει τεχνικά αυτό που ο Μαντζαρίδης ορίζει ως πλεόνασμα του Κακού.Η τεχνική του ανάλυση γίνεται με τα εργαλεία της θεωρίας συνόλων. Υπάρχει όμως και μια άλλη συνάφεια απόψεων. Το κακό είναι μια επιβολή λόγου επί μιας αληθείας που είναι άρρητη. (Είναι η «παράβαση» αναφέρεται στο παραπάνω απόσπασμα).

Ας δούμε τώρα ένα  απόσπασμα από τον Απόστολο Παύλο:«ότι ηρπάγη εις τον παράδεισον και ήκουσεν άρρητα ρήματα, ά ουκ εξόν ανθρώπω λαλήσαι» ( Β Κορ 1β)Διαπιστώνουμε λοιπόν ότι το καθεστώς αληθείας ορίζεται μέσω άρρητων ρημάτων και  στον Παύλο.

Συμπέρασμα

Το πλεόνασμα κακολογίας δεν είναι επικοινωνιακό γνώρισμα είναι οντολογικό καθεστώς. Είναι δευτερογενής κατάσταση επιβαλλόμενη εκ των άνω, ως διάρρηξη του καθεστώτος αρρήτων.  Στον Μπαντιού αυτά τα ορθόδοξα «άρρητα» ταξινομούνται σε τέσσερεις διαστάσεις  εκ των οποίων η μία η «γενολογική» είναι η διάσταση της αληθείας που εγκυμονεί το Συμβάν (πχ Ο Badiou υποστηρίζει ότι ο Χριστός είναι για τον Παύλο Συμβάν)   Αυτό που ο Μαντζαρίδης περιγράφει ως ανυπόστατο ,χωρίς   ουσία , ο Μπαντιού οριοθετεί ως  « δυναμικό καταστροφής που λανθάνει σε κάθε αλήθεια» . Αυτό το δυναμικό απελευθερώνεται όταν η  «μυθοπλαστική επιθυμία προσβάλλει την αλήθεια».Ο τρίτος αναβαθμός κακότητας ( στην Καντιανή κλίμακα) ,η λατινική vitiositas , έχει σήμερα μια άλλη σημασία  εγγύτερη προς την ερωτική παραφυλία παρά προς την αρχική έννοια της κακοήθειας. Περιέργως αυτή η σύγχρονη , η σημερινή vitiositas της δημοσιότητας,  μπορεί να αποδώσει  το καθεστώς της  τρέχουσας κακολογίας. Η  τρέχουσα «μυθοπλαστική επιθυμία» δεν επέρχεται ως αναπαράσταση του κακού , ενοικεί στο κακό. Με μια έννοια η κακολογία είναι καθεστώς.

 

1.- «Με την ροπή ( propensio ) εννοώ τον υποκειμενικό λόγο της δυνατότητας μιας κλήσης ( καθ έξιν πόθου, concupiscentia) ,εφ’ όσον αυτή είναι τυχαία για την ανθρώπινη φύση εν γένει» Ι.Καντ: η Θρησκεία εντός των ορίων του λόγου και μόνο.σ 61

2.-Ibid.σ 61

3.Γ.Μαντζαρίδη:Ορθόδοξη Πνευματική Ζωή .σ 9

4. Ibid .σ 105

5.A,Badiou: Από το είναι στο συμβάν.σ 64.

 

Οι φαινότυποι των νάρκισσων

 

Οι «Περιπέτειες της Μεσαίας Τάξης» του Π.Παναγιωτόπουλου προσφέρουν μια διεισδυτική χειρουργική ανάλυση ενός , έτσι κι’ αλλιώς, περίπλοκου ίσως μη ολικά προσβάσιμου φαινομένου: αυτού της λεγόμενης Μεσαίας Τάξης , στην Ελλάδα.

Ο ΠΠ , ακριβώς ,γνώστης των δυσκολιών ,ορίζει με ακρίβεια τους ορισμούς και τις τυποποιήσεις για το αντικείμενο της εργασίας του και από την αρχή επιλέγει τα ανατομικά του εργαλεία με λίγες επιλογές από την εργαλειοθήκη της οικονομετρίας ενώ συγκεντρώνει τον εξοπλισμό μου από την κοινωνική ψυχολογία: συναισθήματα, συνήθειες, συμπεριφορές αποτελούν το βασικό υλικό του. Γράφει σχετικά:

«Η δική μας προσέγγιση εξετάζει τη μεσαία τάξη κυρίως υπό το πρίσμα των πολιτικών συναισθημάτων, εκείνο μιας ναρκισσιστικής προσωπικότητας που στρέφεται στην εξατομίκευση και στην απόλαυση σε περιβάλλον ασφάλειας και ανεμελιάς»  ( σ 73)

Αυτή όμως η ανεμελιά παράγει μεγαλειώδεις αντιφάσεις:

«Οι ταξιδιώτες των αεροπορικών εταιρειών χαμηλού κόστους δεν μπορούν να κατανοήσουν ,για παράδειγμα,ότι η μείωση του κόστους που τους επιτρέπει να μετακινούνται με ιστορικά πρωτόγνωρη συχνότητα και ευκολία σχετίζεται με τη συμπίεση των εργασιακών δικαιωμάτων πληρώματος καμπίνας και την ασφαλιστική υποβάθμιση» ( σ 82)

Η ναρκισσιστική ανεμελιά λειτουργεί ως ελκυστής.

«Τέλος όπως ήδη αναφέραμε οι ίδιο οι πολίτες αυτοτοποθετούνται πλέον εμφατικά και μαγικά στη κατηγορία μεσαία στρώματα , όταν ερωτώνται που πιστεύουν ότι ανήκουν». ( σ 93)

Για τους τεχνικούς της κοινωνιολογίας τη μεσαία τάξη δημιουργεί μεγάλες δυσκολίες.

« Η μεσαία τάξη , τόσο ρευστή και πραγματική επεκτεινόταν καθώς παραλείπαμε να την ονοματίσουμε. «Έτρωγε τα κενά που υπήρχαν μεταξύ ισχυρών και πολύ αδύναμων και έφτιαχνε τη δικής της νέα κουλτούρα , οργάνωνε γύρω από αυτήν το κοινωνικό συμβόλαιο μα διστάσαμε να την υποδεχτούμε στον κόσμο της αναλυτικής και πολιτικής μας νομινότητας» ( σ 96)

Έτσι φτάνουμε στον 21^ο αιώνα.

«Η ελληνική μεσαία τάξη της πρώτης δεκαετίας του 21^ου αιώνα ήταν εκείνη της ποπ χλιδής , της καταναλωτικής φιληδονίας και εντέλει ενός ατομικιστικού ριζοσπαστισμού» (σ 108)

Η μεσαία τάξη είναι «ογκώδη και κοινωνικά κυρίαρχη και ακατανόμαστη»

«Η ολοκληρωμένη εκδήλωση μιας μέσης κουλτούρας που συνόψισε τις κοινωνικές δυναμικές της Μεταπολίτευσης στο σύνολο βρίσκεται ωστόσο στο πρόγραμμα και την αισθητική της ιδιωτικής τηλεόρασης» (σ 121)

Στο  ίδιο μοτίβο δηλαδή την επαφή, ψηλάφηση κατανόηση της μεσαίας τάξης μέσα από τα συναισθήματα , τις πόζες και τα στυλ, με επιλεκτική χρήση της οικονομετρίας  ο ΠΠ συνεχίζει και έτσι ορίζει νέα ταξινομικά σχήματα και δίπολα.

«Όπως θα φανεί και παρακάτω με εξαίρεση τον μεγάλο πλούτο και την μεγάλη φτώχεια που προσδιορίζουν καθοριστικά ταυτότητες αποκομμένες από την υπόλοιπη κοινωνία , οι οποίες δεν τροποποιούνται από καμία πολιτιστική προσθήκη (με άλλα λόγια οι πολύ πλούσιοι και οι πολύ φτωχοί μόνο αυτοί) οι τομείς που προτείνουμε συμπεριλαμβάνουν δυνητικά μια ποικιλία αντιθέσεων ανισοτήτων ,συναισθήματα και τρόπους αυτό-απεικόνησης των υποκειμένων που δύσκολα χωρούν στις καθιερωμένες κατά τα άλλα συστημικές φορολογικές  γεωγραφικές κατηγοριοποιήσεις των κοινωνικών ερευνών» ( σ 222)

Έτσι προκύπτουν ενδιαφέροντα σχήματα : μεσαίοι του ευρώ ή της δραχμής, μεσαίοι με μετρητά ή όχι κατά την τραπεζική αργία, ταξιδιώτες ή εγκλωβισμένοι,upper ανέμελοι και άλλοι κλπ κλπ.

Αφού ορίσει τα αναλυτικά του εργαλεία ( με ένα εξαιρετικό κεφάλαιο για την "ατελή περιέργεια των κοινωνικών επιστημών" (σ295) και εμβαθύνει  τους προβληματισμούς του, ο ΠΠ καταθέτει τις αγωνίες του για το μέλλον της μεσαίας τάξης.

Όμως υπάρχει ένα ενδιαφέρον πρόβλημα:

Εντός αυτού του πλούσιου προβληματισμού η λελογισμένη απόσταση από την «λάντζα» της οικονομετρίας επιτρέπει τόσο εύστοχες ερμηνείες ( πχ η διαυγής ανάλυση του για τον χειμώνα του 08) η ίδια αυτή απόσταση δεν του επιτρέπει να δει, με την ίδια επιμέλεια, υπομερίδες της μεσαίας τάξης που θα διαμόρφωναν ίσως δυνητικά άλλα ενδιάμεσα θετικά σενάρια για το μέλλον. Απουσιάζουν ή έχουν μικρή αναφορά οι αντίστοιχες διεισδυτικές ψηλαφήσεις για υποσύνολα  της μεσαίας τάξης διάσπαρτα στην δημόσια και ιδιωτική οικονομία που συμβάλουν αισθητικά , ηθικά και οικονομικά σε μια παραγωγική σύλληψη με πραγματικά μετρήσιμα θετικά αποτελέσματα. Το εργασιακό ήθος κλάδων υγείας κατά την πανδημία οι συχνά εμφανιζόμενες επιτυχίες μικρών και μεγάλων ελληνικών εταιρειών συγκροτούν μια «πύκνωση» αριστείας που δυνητικά θα μπορούσε να λειτουργήσει θετικά όχι μέσω του «όγκου» αλλά μέσω των μυστηριωδών αδιαφανών μηχανισμών «κοινωνικής κατάλυσης».

Μένοντας και εμβαθύνοντας ο ΠΠ στα συναισθήματα , στον «μύχιο βίο» έχει τελικά κανείς τη γεύση ότι όλα είναι αποτελέσματα ισχυρών ρευμάτων αδράνειας χωρίς να αναφαίνονται πιθανοί πόλοι αντιρρόπησης. Δεν είναι τυχαίο πως μια απλά φιλολογική έρευνα του βιβλίου θα αποκαλύψει πως δύο λέξεις – όροι κυριαρχούν: ναρκισσισμός και φαινότυπος. Προφανώς έχει δίκιο ο ΠΠ να αναζητήσει το «φαίνεσθαι» και «φέρεσθαι» μιας κοινωνικής ροπής προς την κενόδοξη αυτοικανοποίηση που τρικλίζει χωρίς παραγωγικά έδρανα. Ταυτόχρονα όμως ίσως χάνονται από την ενδελεχή περιγραφή του ΠΠ  οι αφανείς   υπαρκτές υπομερίδες της , πραγματικά, ασθμαίνουσας «αριστείας».

 Στα δύο σενάρια ( θετικό αρνητικό) για την μεσαία τάξη όλα φαίνονται να εξαρτώνται κυρίως από την διεθνή κατάσταση. Απουσιάζει μια έστω υπαινικτική περίπτωση μιας «ενδογενούς αναγέννησης» των μεσαίων . Το πολύ πιθανότερο είναι ο ΠΠ να έχει δίκιο. Η πιθανότητα ενισχύεται από την αφοπλιστικά υψηλή ποιότητα της έρευνας του. Όμως και το πιο «τεχνικό» κείμενο ενίοτε δημιουργεί την προσδοκία ενός μέλλοντος. Άραγε είναι τόσο απίθανο η μεσαία τάξη να επηρεαστεί από τις υπάρχουσες , ορατές νησίδες «αναγέννησης» έτσι ανεξάρτητα από τις διεθνείς συνθήκες να μετασχηματιστεί θετικά;

Info: Π.Παναγιωτόπουλος Περιπέτειες της μεσαίας τάξης.Επίκεντρο 2021  

Image: Slava Fokk

 

Μικρή πόρτα , ενδιαφέροντα δωμάτια.

 

Πραγματικά, ακολουθώντας το συρμό παρακολούθησα στο Youtube το τραγούδι του Μιθριδάτη «Για να μη σου χρωστάω». Ως παρατηρητής  των προσχεδιασμένων απόψεων  είδα αμέσως το βιτριολικό «Αντι -Μητσοτακικό» περιεχόμενο .Αργότερα όμως ήρθε μια δεύτερη προσεκτική ακρόαση και κατόπιν η ανάγνωση των στίχων κλπ κλπ.

Δώδεκα περίπου λεπτά  με ένα  μόνο μουσικό μοτίβο, ένα πυκνό περιεχόμενο αρθρωμένο σε επτά ενότητες οπτικοποιημένα σε μια στατική εικόνα δεν είναι και το πιο εύπεπτο υλικό. Κι’ όμως υποτίθεται πως αυτό το οπτικο-ακουστικό τέχνημα μπορεί να εμπλουτίσει ένα πολιτικο-κοινωνικό ρεύμα αντιπολίτευσης.

Υποστηρίζω πως το «Για να μη σου χρωστάω» υπερβαίνει θεματικά μια κίνηση αντιπολίτευσης , τόσο που είναι αδύνατο να την ενισχύσει.

Ο Μιθριδάτης θέτει στον ακροατή-θεατή δύο προβλήματα:

Ένα μακροσκελές , τεχνικά αρθρωμένο στιχουργικό περιεχόμενο με πολλαπλά επίπεδα κριτικής «φορμαρισμένο» σε ένα άκρως μινιμαλιστικό  θέμα μουσικής και εικόνας.

 Οι στίχοι απλωμένοι σε επτά ενότητες έχουν το εξής περιεχόμενο:

1.-«Αντι-Μητσοτακισμός».2.-Κριτική προς τη μικροαστική αδιαφορία «Κυρ Παντελή».3.-Κριτκή προς τα ΜΜΕ4.-Κριτική για τη πολιτική διαχείριση της Πανδημίας.5.-Κριτική για τη γενική υποκρισία-6.-Κριτική για το διαδικτυακό χάος.7.-Κριτική για τους βολεμένους καλλιτέχνες. Με όσο ευκολία μπορούν να απομονωθούν στιχάκια κατά του Μητσοτάκη , αντίστοιχα μπορούν να απομονωθούν περιεχόμενα με δηλητηριώδη κριτική προς το ευρύτερο πολιτικό κοινωνικό σύμπλεγμα.

«Μα καλά ποιος αντέχει μέχρι το τέλος»; αναρωτιέται ένας σχολιαστής.

 Το εξαντλητικά λιτό μουσικό-οπτικό τέχνημα, υποτίθεται πως   αφήνει χώρο να αναπτυχθεί η πρόζα της ραπ, όμως  αυτή η αισθητική συρρίκνωση καθώς επιμηκύνεται προς το άκρο του δωδεκάλεπτου τελικά «πνίγει» το στιχουργικό περιεχόμενο. Το τελείως αντίστροφο αισθητικό φιλοσοφικό πρόβλημα αναδύθηκε στα τέλη του 20 αιώνα όταν τυπικά «αριστεροί» φιλόσοφοι διχάστηκαν για τη φυσιογνωμία της μουσικής του Wagner. Μήπως ο μυθολογικός , ηρωικός, αφροδισιακός Wagner ,με μια πληθωρική μουσική που επιβάλλεται στις δραματουργικες ιστορίες των έργων του δημιούργησε τα θεμέλια της  φαντασιακής  Γερμανίας που είδαμε μέχρι τον Δεύτερο Παγκόσμιο ( 1);

 Αυτή η μονομανής, οριακή σχεδόν μηδενική ποικιλία του οπτικομουσικού έργου πως συγχρονίζεται με τον καταγγελτικό στίχο; Άραγε ποια αναδυόμενη ενότητα προσδιορίζει το «Για να μη σου χρωστάω»;

 Αν μπορεί να υπάρχει απάντηση, στα αυτιά και μάτια μου έχουμε μια πιο επεξεργασμένη, εσωστρεφή , ψαγμένη πολυεδρική «αγανάκτηση» από αυτή του 2008-2015. Η «εργασία» της παρακολούθησης της δωδεκάλεπτης πρόζας  οδηγεί σε ένα κόσμο αιτημάτων και γογγυσμών πολύ ευρύτερο από την συγκυρία.  Ο «Αντι-Μητσοτακισμός» του Μιθριδάτη ενώ ανοίγει την πρώτη πράξη της ελαχιστοποιημένης όπερας του, τελικά αφομοιώνεται από μια ισχυρότερη ροή αιτημάτων και δηλώσεων αν κάποιος αποφασίσει να «εισέλθει» πραγματικά  στο δωδεκάλεπτο. Με την έννοια αυτή ,έστω και αν ο μινιμαλισμός αυτός εκκινεί από άλλα δεδομένα  ( κόστος παραγωγής; έλλειψη μουσικής έμπνευσης; Κλπ) τελικά ολοκληρώνει την παρουσία του «Για να μη στα χρωστάω» καθώς σε οδηγεί αναπόδραστα σε ένα ευρύτερο σχήμα εικόνων και εννοιών μέσω μιας πραγματικά στενής εισόδου. Μάλλον κάποιοι είδαν μόνο το φως που διαθλά μια μισάνοικτη πόρτα και βαρέθηκαν να μπουν στα πολλά μικρά δωμάτια που αυτή προστατεύει.

 

(1)        Alain Badiou Five Lessons on Wagner

 

 

 

 

 

 

 

Ηθική σε ένα κόσμο ξένων

 

Οι πρόσφατες αποκαλύψεις σχετικά με τις κακοποιητικές συμπεριφορές στον χώρο του θεάματος , προκαλούν αναπόφευκτα την ανάγκη διερεύνησης των βαθύτερων αιτίων.

Ένα πρώτο ερώτημα είναι αν η σεξουαλική εργαλειοποίηση η οποία  αναδύεται ατομικά από βαθύτερες ορμέμφυτες διαδρομές , βρίσκει μια αισθητική και ηθική πλαισίωση εντός των συμφραζομένων της συγκυρίας των τελευταίων πενήντα ετών. Μια κοινωνική/οικονομική συνθήκη που αισθητικοποιεί τα πάντα και αντλεί κέρδος από όλες τις πλευρές του βίου, είναι φυσικό να ελαττώνει αντιστάσεις ή ακόμα και να επιτείνει εκτραχηλισμούς: «Impossible is nothing”.

Στην ανάλυση του Γ.Καραμπελιά  (πηγή) ο καπιταλισμός στην αδήριτη ροή του για διόγκωση έχει απεκδυθεί  το πνεύμα αυτοσυγκράτησης και αυταξίας μέσω της συγκέντρωσης πλούτου και εργασίας και αναζητεί νέες αξίες μέσω της ρευστοποίησης κανόνων, φύλων, εθνών. Αυτή η ρευστοποίηση  όλων των πλαισίων τροφοδότησε ένα πνεύμα εργαλειακού πανηδονισμού που έχει προταθεί  ήδη  ώς βίος και φιλοσοφία από το Σαντ. Δεν είναι ο φιλόσοφος Σαντ που προσλαμβάνεται  σαν σύμβολο ατομικής αυτονομίας αλλά και το φυσικό πρόσωπο Σαντ που βαρύνεται με εγκλήματα. Έτσι ο «ενιαίος» Σαντ επανεισάγεται ως φιγούρα που συμβολοποιεί τον σύγχρονο ιδεολογικοποιημένο  ηδονισμό.

Σύμφωνα με τον ΓΚ, εντός αυτού του ρεύματος μπορούμε να κατανοήσουμε τις εκτραχηλισμένες συμπεριφορές που αναζητούν μια αισθητική τεκμηρίωση για παράδειγμα στον «Μάγο» του Τζον Φόουλς. Στην σχετική συζήτηση αναφέρθηκαν παραστάσεις πριν το 2010  στις οποίες  η σκηνοθεσία του Λιγνάδη παραπέμπει απευθείας σε ευδαιμονιστική διάλυση και ηθική εξαχρείωση  .Το γεγονός αυτό θεωρήθηκε από τους συζητητές, πρόδρομο φαινόμενο της χρεοκοπίας.

Είναι προφανές πως για τα συμφραζόμενα  αυτών των ακροτήτων μπορεί να αναπτυχθεί προβληματισμός προς πολλές κατευθύνσεις. Ας προσθέσουμε άλλες δύο οπτικές.

Ελευθερία και Ηθική

Ας διεισδύσουμε στη σκέψη του Ε Λεβινάς , η οποία εφάπτεται με την «καθ’ ημάς» ορθόδοξη θεολογία των Χ.Γιανναρά (1).

Ο Λεβινάς στο «Ολότητα και Άπειρο» ορίζει δύο φιλοσοφικά ρεύματα , εκ πρώτης όψεως ετερογενή στα οποία διαπιστώνει τη φιλοσοφική κατηγορία  του απρόσωπου «Ουδέτερου»: αυτά είναι το «Χαιντεγκεριανό είναι του όντος» και ο «απρόσωπος Λόγος» του Χέγκελ ( Ολότητα και Άπειρο σ 384). Ας παρακολουθήσουμε τον Λεβινάς:

«Η επιθυμία που μαγεύεται μέσα στο Ουδέτερο  αποκαλύφθηκε στους προσωκρατικούς . Σ’ αυτούς  η επιθυμία ερμηνεύεται ως ανάγκη και κατά συνέπεια οδηγείται στην ουσιώδη βία της πράξης και έτσι αποπέμπει τη φιλοσοφία για να βρει ικανοποίηση στην τέχνη ή την πολιτική»(Ibid σελ 43).

«Η χαιντεγκεριανή οντολογία υποτάσσοντας κάθε σχέση με το «όν» στη σχέση με το «είναι» επιβεβαιώνει το πρωτείο της ελευθερίας απέναντι στην ηθική. Η ελευθερία προβάλλει μέσω μιας υπακοής στο είναι : δεν κατέχει ο άνθρωπος την ελευθερία αλλά η ελευθερία τον άνθρωπο».( Ibid 43)

Καταλήγει ο Λεβινάς:

«Η ηθική δεν είναι κλάδος της φιλοσοφίας , αλλά η πρώτη φιλοσοφία»

Θα μπορούσαμε λοιπόν να δούμε στην  ιδεολογικοποιημένη κακοποίησης την επικράτηση ενός λόγου που εδραιώνεται  στην ελευθερία: ενός λόγου που τακτοποιεί την Ηθική ως δευτερεύον επίδικο για να εξασφαλίσει  τη λειτουργικότητα του συστήματος.

Αν διαστείλουμε τη σκέψη του Λεβινάς τότε μπορούμε να πούμε πως η ιδεολογικοποίηση του εκτραχηλισμού  προκρίνει την Ελευθερία έναντι της Ηθικής και συνεπώς  το Πρόσωπο είναι καταδικασμένο να παραβιάζει την Ηθική.

Σε αυτά τα συμφραζόμενα  η αναπόφευκτη αντίδραση σ’ έναν αχαλίνωτο κόσμο ηδονικών ροών χωρίς όρια τροφοδοτεί μια επιστροφή προς αρχαϊκές   δεοντολογίες. Η επανεισαγωγή ενός δευτερογενούς φονταμενταλιστικού  Ισλαμ στη Δύση, η διαρκής παρουσία του ορθόδοξου Εβραισμού στην πολιτική του Ισραήλ, η σύνδεση  της  εικόνας Πούτιν με  την Ορθοδοξία , η ενίσχυση του θεμελιακού Βραχμανισμού στην Ινδία έχουν τη διάσταση μιας «Ηθικής» αντίστασης , ενός πρωτείου της Ηθικής που προσπαθεί να εξισορροπήσει την κυριαρχία της «ελευθεριότητας».

Πως όμως αντιμετωπίζεται η ηθική από τους υπέρμαχους της ελευθερίας;

 

Η Φιλελεύθερη Οπτική

Το ζήτημα της ηθικής είναι θεμελιακό στη φιλελεύθερη σκέψη.

Στον Χάγιεκ, η «Ανοικτή Κοινωνία» μπορεί να λειτουργήσει μόνο εντός των ορίων της ηθικής συμμόρφωσης  και του απόλυτου σεβασμού του άλλου.

«Η ηθική πρόοδος που έχει συντελεστεί  , στο πλαίσιο της ανοικτής κοινωνίας, δηλαδή η επέκταση της υποχρέωσης να μεταχειριζόμαστε ισότιμα όχι μόνο τα μέλη της κοινότητας αλλά άτομα μεγαλύτερου κύκλου και τελικώς όλους τους ανθρώπους , έγινε επιτακτική με κόστος τη χαλάρωση  ενός επιβεβλημένου κανόνα : είναι ο κανόνας  που υποχρεώνει  την ευημερία των άλλων μελών της ομάδας μας (The miracle of social justice p 146).

Στον Χάγιεκ και άλλους συντηρητικούς φιλελεύθερους το θέμα είναι αν το πλέγμα ηθικών κανόνων επιβάλλεται μέσω μιας κρατικής επιταγής ή αν αυτοί αναδύονται μέσω των μακρόσυρτων, αέναων αυτορρυθμίσεων της ανοικτής κοινωνίας. Χωρίς αυτούς τους κανόνες είναι αδύνατη η λειτουργία της οικονομίας της αγοράς. Ο Φουκουγιάμα έχει μελετήσει στατιστικά το φαινόμενο και  αποδεικνύει ότι οι κοινωνίες και εκείνες οι ομάδες  ( εθνικές , μειονοτικές κλπ)  που έχουν υψηλό ηθικό κεφάλαιο έχουν αποδεδειγμένα υψηλότερο βιοτικό επίπεδο, σταθερούς θεσμούς και λιγότερη διαφθορά ( Trust 1995)

 

O Φ. Φουκουγιάμα έχει συνδέσει  τις συμπεριφορές με βάση τις τεχνολογικές αλλαγές στην κοινωνία. Έτσι προβάλλει  την, κατά περιόδους,  ηθική χαλάρωση  ως φυσικά αναμενόμενη αναντιστοιχία -αρρυθμία μεταξύ κοινωνίας και οικονομίας.

Αν για τον Λεβινάς έχουμε μια θεμελιακή πόλωση «Ηθική -Ελευθερία» όπου η «Ελευθερία» υπερτερεί στον Φουκουγιάμα έχουμε μια αέναη πόλωση μεταξύ «Κοινωνίας- Οικονομίας»  η οποία είναι ενίοτε έκκεντρη  προς όφελος της οικονομίας . Έτσι ο Φουκουγιάμα βλέπει τις ανησυχίες για τον ηθικό ξεπεσμό ως ηχώ των   αντιρρήσεων του συντηρητικού εχθρού της Γαλλικής Επανάστασης Edmoud Burke, ο οποίος καταλόγιζε  στην επανάσταση την κατάρρευση των παραδοσιακών αξιών.

Ο Φουκουγιάμα προχωρεί ακόμα περισσότερο  καθώς βρίσκει αδικαιολόγητες τις αντιρρήσεις για την αισθητική της εποχής. Υπάρχουν , ως γνωστόν,  κριτικές όπου βλέπουν στον καλλιτεχνικό μοντερνισμό την καθίζηση των αισθητικών κανόνων,  μια αποδόμηση των κοινωνικών ηθών μέσω της Τέχνης .( F.Fukuyama.The Great Disruption p 252)

H Φιλελεύθερη οπτική, λοιπόν, αποδραματοποιεί την εντύπωση του ηθικού ευτελισμού καθώς την προσλαμβάνει ως αναπόφευκτα παροδικό φαινόμενο. Η «ανοικτή κοινωνία» εμπεριέχει τις εντάσεις μεταξύ κοινωνίας -τεχνολογίας -οικονομίας αλλά τελικά φαίνεται να επικρατούν οι ηθικοί κανόνες και οι δεσμοί.

Ωστόσο , καθώς η φιλοσοφία μπορεί να εμβαθύνει  ευρύτερα από την κοινωνιολογία των Χάγιεκ , Φουκουγιάμα ,η επισήμανση του Λεβινάς γίνεται καίρια και γι’ αυτό εισάγεται με ένα  oξύ και σαφές δίλημμα : «Ελευθερία ή  Ηθική». Δεν είναι τυχαία η αναγέννηση της Ηθικής Φιλοσοφία στην οποία  βρίσκουμε εξαιρετικά νέες γόνιμες αναζητήσεις  ( Kwame Anthony Appiah : Κοσμοπολιτισμός -Ηθική σε ένα κόσμο ξένων)

 

(1)         Για την συνάφεια Γιανναρά Λεβινάς ( Πόλις -Οντολογια -Εκκλησιαστικό Γεγονός σ 274)

Photo: Λουκάς Σαμαράς ( 1973)

Δραματικές συναντήσεις στο "Εκκρεμές"

 

Εξετάζοντας πιο προσεκτικά τα Social Media , κυρίως την πλατφόρμα Youtube, παρατηρεί πως ανάμεσα στις εκπομπές πολιτικού και γενικότερα κοινωνικού προβληματισμού, οι δημοφιλέστερες ,μακράν , είναι όσες έχουν θεματολογία την «εναλλακτική αναζήτηση».  Η αριθμητική υπεροχή τους είναι αναμφισβήτητη υπερέχοντας σε σχέση με αντίστοιχες δημοφιλών πολιτικών, δημοσιογράφων κλπ. Η θεματολογία της «αναζήτησης» είναι χαοτική : Αρχαία Ελλάδα, Μασονία, Ufo, Σιωνισμός, Βίβλος , Καμπαλά, τρέχουσα πολιτική, θετικές επιστήμες, αρχαιολογία ιστορία, μυστικές αδελφότητες, Soros, Βατικανό  κλπ.

Οι εκπομπές είναι ατομικές και είναι προφανές πως οι παρουσιαστές του ενδιαφέρονται για τις θεάσεις, που είναι σχετικά και για τα ελληνικά δεδομένα μεγάλες και αποφέρουν μερικά έσοδα. Για τη διατήρηση της θεαματικότητας οι εκπομπές έχουν μεγάλη και σταθερή συχνότητα ( δύο ή τρείς φορές εβδομαδιαίως) . Από τα συμφραζόμενα εξάγεται πως μαίνεται ένα πόλεμος θεάσεων για να κατακτηθεί το κοινό των «αναζητήσεων» όπου δεν λείπουν δηλητηριώδεις υπαινιγμοί για την αρτιότητα και άλλοτε εντιμότητα των αντίπαλων εκπομπών.

Ο εκάστοτε παρουσιαστής με μεγάλη ευχέρεια μπορεί να συνδέσει τη κατάληψη του Καπιτωλίου, με αρχαίους Πάπυρους, με ένα  σήμα μιας πολιτικής  εκπομπής της ΕΡΤ, αριθμολογικές συνάφειες, ένα βίντεο με τον Πάπα, μια ιστορία του Αγίου Παισίου, και τις γραμμές Νάζκα στο Περού: όλα μπορούν συσχετιστούν με όλα και όλα να εξηγηθούν με όλα.

Τα εξηγητικά σχήματα παρουσιάζονται ως «αμφισβητήσεις» που στοχεύουν το αόρατο «σύστημα» με τους εκάστοτε εκπρόσωπους του. Μοτίβο κλειδί είναι  η φράση, «τυχαίο είναι»; Οι μεγάλες θεάσεις ακολουθούνται με κατακλυσμό σχολίων όπου οι συσχετίσεις πολλαπλασιάζονται και καλούνται οι ερευνητές να συνεχίσουν τον «αντισυστημικό αγώνα».

Ο, εντυπωσιακά διογκούμενος  «κόσμος της αναζήτησης» διέπεται από μια απλή και κατανοητή προκείμενη, άρρητη συνθήκη : όλα τα φαινόμενα του επιστητού ανήκουν σε ένα σύμπαν το οποίο λειτουργεί , χωρίς ρήξεις, ασυνέχειες, ενδεχομενικότητες, πολυπαραγοντικότητες, αλλά με βάση απλές γραμμικές συσχετίσεις.

Το σύμπαν είναι καλοκουρδισμένο, απλό και αν έχεις την όρεξη να το «ψάξεις» τότε θα αποκαλύψεις τις σχέσεις των πραγμάτων και από το ένα σημείο, φαινόμενο πας στο άλλο με μια απλή συσχέτιση. Απλά μια αόρατη συστηματική δύναμη συσκοτίζει αυτές τις απλές συνάψεις .Όλα είναι θέμα «έρευνας» και όρεξης με λίγη καλή θέληση μπορείς να αποκαλύψεις ότι ο Trump ήταν ήδη προγραμματισμένος να εμφανιστεί και αυτό αποδεικνύεται αν «ερευνήσεις» το προ εικοσαετίας πρόγραμμα σχεδίων «οι Simpson» κλπ κλπ.

Το βασικό μοτίβο «τυχαίο είναι» ολοκληρώνει κάθε λογικό κενό ,έτσι στο τέλος όλα είναι ευλογοφανή. Σε αυτό τον κόσμο των απλώς συνάψεων, ο καλός ερευνητής είναι ο πιο εργατικός γιατί απλά μέσω του μοτίβου «τυχαίο είναι;» μπορεί να επεκτείνει την αλυσίδα σχέσεων όλο και πιο μακριά . Όρεξη να’χεις και μπορείς πως για τον Trump υπάρχουν νύξεις στην Οδύσσεια , στις πυραμίδες των Ινκα και σε αρχαιολογικά ευρήματα της Υεμένης.

Αυτό το σύμπαν της «αναζήτησης» διογκώνεται εντός των Social Media και δευτερογενώς συμφύρεται με το παράλληλο σύμπαν της ακροδεξιάς αντισυστημικότητας. Οι λεπτές γραμμές επαφής των δύο κόσμων είναι ορατές.

Λόγω της φύσης των Social Media οι κόσμοι αυτοί είναι αυτοαναφορικοί σαν τους  βιολογικούς «αυτοποιητικούς» μηχανισμούς  δηλαδή μπορούν να πολλαπλασιαστούν μόνοι τους, καθώς εμπεριέχουν εντός τους όλο το υλικό πολλαπλασιασμού και επέκτασης.

Προκύπτει το ερώτημα αν μπορεί να κάποιος να επιδράσει κριτικά προς τον κόσμο αυτό. Πως είναι δυνατόν να αμφισβητηθούν οι απέραντες λογικοφανείς σχέσεις των πάντων με τα πάντα που αρθρώνονται μέσω του «τυχαίο είναι;».

Ο Ουμπέρτο Εκο, αρκετά προφητικός και σε μια εποχή χωρίς την έκρηξη των Social , είχε  περιγράψει με λογοτεχνική αρτιότητα την εκρηκτική συνάντηση των κόσμων της κριτικής και της «αναζήτησης».

 Στο Εκκρεμές του Φουκώ η βασική ιστορία είναι απλή; Ένας εκδότης βιβλίων πολιτικής φιλοσοφίας εντός του ευρύτερου ρεύματος της Αριστεράς του 70-80 βλέπει το διογκούμενο αναγνωστικό ενδιαφέρον για την «αναζήτηση» και αποφασίζει με τους επιμελητές του να στήσει ένα δεύτερο εκδοτικό οίκο με αυτή τη θεματολογία : Μασονία, Χριστιανικά Τάγματα, σύμβολα, τελετές, παιχνίδια ισχύος κλπ. Το εγχείρημα ξεκινά από το μηδέν και έτσι προσπαθούν να έρθουν σε επαφή με επίδοξους συγγραφείς του «χώρου». Οι αριστεροί επιμελητές έρχονται σε επαφή με ένα νέο είδος συγγραφέων ,για αυτούς με ειδικά χαρακτηριστικά : οι άνθρωποι του χώρου της «αναζήτησης» δεν βιοπορίζονται απλώς από αυτή, αλλά την ζουν κανονικά. Οι τελετές , οι συσχετίσεις, οι συνομωσίες δεν είναι γνωσιακό αντικείμενο , αλλά πραγματικό βίωμα όπου ο κόσμος της «αναζήτησης» είναι ο πραγματικός κόσμος.

Η συνάντηση μεταξύ των σχετικά ιδιοτελών επιμελητών εκδόσεων και των ανθρώπων του χώρου είναι εκρηκτική. Χωρίς διάθεση spoiler, μπορούμε να πούμε πως οι «ερευνητές» όταν πιστεύουν στην έρευνα τους, αυτήν την εκ πρώτης όψεως ατεκμηριώτη, λογικά νηπιακή είναι πανίσχυροι και επικρατούν των κριτικών εκδοτών που απλά σε αυτούς, τους ερευνητές,  βλέπουν ένα γραφικό κόσμο , «πειραγμένων» και μια απλή ευκαιρία επαγγελματικής επέκτασης. Η κατίσχυση των «ερευνητών» είναι στο βιβλίο του Έκο ολοκληρωτική και δραματική.

Ο γραφικός όχλος του Καπιτωλίου με την προπολιτική βούληση, που διογκώθηκε από τον Trump , μου ξαναθύμισε την δραματική εξέλιξη που αριστοτεχνικά ο Έκο έχει κτίσει στο «Εκκρεμές» . Ο χαοτικός, αμόρφωτος , αφελής  «αντισυστημικός» που ζει εντός αυτού του κόσμου έχει πολλαπλάσια δύναμη . Η επαφή και καταλλαγή αυτού του κόσμου είναι πραγματικά σοβαρό  πρόβλημα που δεν έχει βρει ακόμα τη λύση του.

Πολιτικόν, έφη, λέγεις Ασκληπιόν

 

Καθώς βαδίζουμε με τα πρώτα εμβόλια και εν΄ όψει του «τρίτου κύματος» ο δημοκρατικού αναστοχασμός των πολιτικών για τον Covid 19 γίνεται απαραίτητος αλλά και ιδιαίτερα προκλητικός. Πρέπει να γίνει με κανόνες που να εγγυούνται πως η κριτική δεν θα οδηγήσει σε μια παραλυτική ιατρική καθήλωση και δεν θα διογκώσει  ένα κύμα συμφυρματικού «αντισυστημισμού» απλά για να  διογκώνει ακούσια  τις φωνές του συνομωσιολογικού αντιδημοκρατικού τόξου. Η αντιμετώπιση της πανδημίας γίνεται και μέσω του περιορισμού των ελευθεριών: αυτή η συνθήκη από μόνη της εγείρει εύλογες αντιρρήσεις.  Οι κριτικές όμως που αναπτύσσονται έχουν ένα χαρακτήρα τεχνάσματος : εκκινούν αξιωματικά από την απόρριψη της καραντίνας αλλά για να την «αποδείξουν» ως πολιτική επιλογή τρομοκράτησης αμφισβητούν τα ιατρικά δεδομένα. Έτσι η καραντίνα παρουσιάζεται , εκ των υστέρων, ως δόλια επιλογή.

Όμως φαίνεται πως η καραντίνα , ο εγκλεισμός  είναι απαραίτητα.   

Πως μπορεί τότε να θεμελιωθεί μια κριτική των ιατρικών και πολιτικών επιλογών στο πλαίσιο του απαραίτητου φιλελεύθερου και δημοκρατικού διαλόγου; Πως μπορεί να εξασφαλιστεί η κριτική ως παράγοντας γονιμότητας και εμπλουτισμού ακόμα και όταν αμφισβητεί θεμελιακές παραδοχές;

Είναι ενδιαφέρον πως ένα τέτοιο πλαίσιο κριτικής έχει ήδη προδιαγραφεί στην Πολιτεία του Πλάτωνα.

Στο σχετικό μέρος περί Σώματος ( διατροφή, ιατρική, εξάσκηση) ( 403c-412c ) τίθεται το πλαίσιο της κριτικής ανάλυσης της Ιατρικής πράξης και των πολιτικών συνεπειών.

Ο Σωκράτης παρουσιάζει δύο σχολές Ιατρικής: την Ασκληπιεία και την Ηροδίκεια

Για να τις συγκρίνει τοποθετεί το ιστορικό τους πλαίσιο : η Ασκληπιεία Ιατρική είναι παλαιότερη ενώ η Ηροδίκεια σύγχρονη.

Κατόπιν ,ορίζει θεραπευτικές αρχές τους:

Η Ιατρική του Ασκληπιού δεν θεωρεί σωστή την απασχόληση   με ασθενείς με ανίατα νοσήματα ενώ του Ηρόδικου επικεντρώνει σε αυτά.

Ακολούθως , αναλύει τις θεραπευτικές μεθόδους τους:

Η Ιατρική του Ασκληπιού χρησιμοποιεί κυρίως βότανα και ιάματα ενώ του Ηρόδικου συγκεντρώνει την θεραπευτική της στην σωματική άσκηση και την γυμναστική.

Εν συνεχεία , αναφέρονται τα εμπειρικά δεδομένα των δύο Ιατρικών

Για τον Ασκληπιό , οι ιατροί πρέπει να έχουν έρθει σε επαφή με ένα μεγάλο αριθμό ασθενών πριν αναλάβουν την ευθύνη. Ο Ηρόδικος άσκησε την Ιατρική του  ,κατ΄ αρχάς στον εαυτό του σε τέτοιο βαθμό που ο Σωκράτης τον κρίνει ως μονομανή που απλώς παράτεινε τον βίο μην ασχολούμενος με τίποτα άλλο παρά την υγεία του.

Όμως το πλατωνικό κείμενο εμπεριέχει μια εμβληματική φράση :

«Πολιτικόν, έφη, λέγεις Ασκληπιόν»

Η Ιατρική είναι αναπόδραστα , αναπόφευκτα Πολιτική.

Το πλαίσιο ,λοιπόν, της κριτικής έχει τεθεί ήδη :

Η Ιατρική είναι Πολιτική. Πρέπει να δούμε το ιστορικό της πλαίσιο, να θέσουμε τις θεραπευτικές αρχές της, τις ιατρικές μεθόδους της ,  και  τον τρόπο δημιουργίας των εμπειρικών δεδομένων.  

Ας δούμε τώρα με βάση τα Πλατωνικά κριτήρια την πανδημία και την αντιμετώπιση της.

Η πανδημία ξεσπά σε μια ιστορική συνθήκη καινοφανούς κινητικότητας ανθρώπων και μικροοργανισμών. Έτσι λοιπόν δεν μπορεί να συγκριθεί με καμία προηγούμενη. Σε μια τέτοια συνθήκη καινοφάνιας η καραντίνα δεν αποκλείεται εξ’ ορισμού.

Πρέπει να αναδιατυπωθεί με σαφήνεια ο στόχος της Ιατρικής Πράξης : αυτή αφορά την διάσωση της ζωής όλων των ανθρώπων ανεξαρτήτως ηλικίας , φύλλου, τάξης και φυλής έναντι οποιουδήποτε τιμήματος. Επομένως η άνευ ορίων χρήση πόρων και εξοπλισμών είναι ένας μονόδρομος.

Φαίνεται πως όσον αφορά τις θεραπευτικές μεθόδους επικρατεί μια εντυπωσιακή ομοφωνία : δεν αναδεικνύονται στον δημόσιο  Ιατρικό διάλογο διαφορετικές απόψεις για τα εμβόλια και τις φαρμακευτικές αγωγές. Απουσιάζουν εντυπωσιακά οι προτάσεις για Ηροδίκειες θεραπευτικές αγωγές ( άσκηση, διαλογισμός) .Όλες οι ενστάσεις για τα εμβόλια είναι  «εξω-ιατρικές».

Τέλος παρά τις συνεχείς προσπάθειες δεν έχουν αμφισβητηθεί έγκυρα τα θεραπευτικά αριθμητικά δεδομένα παγκοσμίως . Είναι δε αξιοσημείωτο πως ενώ παρουσιάζονται «Ηρίδικοι» δηλαδή ιατροί που να έχουν υποστεί οι ίδιοι θεραπευτική αγωγή και έχουν ιαθεί , δεν εμφανίζεται κανείς «Ηρόδικος» με τεκμηριωμένη θεραπεία μέσω μιας «εναλλακτικής» αγωγής.

Παρουσιάζεται λοιπόν μια αίσθηση μονόδρομου που αφήνει εξαιρετικά λίγα περιθώρια μιας ριζικής κριτικής.

 Ίσως δεν είναι τυχαίο πως ο Πλατωνικός A.Badiou έχει από καιρό γνωματεύσει πως η αντιμετώπιση της πανδημίας  απαιτεί «πειθαρχία» , το κράτος αναγκαστικά διευρύνει την πραγματική προστασία του προς όλες τις τάξεις, ενώ η καραντίνα ας είναι μια εσωτερική περίοδος αναστοχασμού χωρίς αναμενόμενα μεγάλα πολιτικά επίδικα (πηγή). Αντιθέτως όταν διατυπώνονται κριτικές ολικής απόρριψης των πολιτικών αντιμετώπισης της πανδημίας, αναγκαστικά εισέρχονται στην Ιατρική κριτική χωρίς ένα πλαίσιο και τελικά αμφισβητούν προφανή πραγματολογικά δεδομένα ( η μάσκα είναι βασανιστήριο, ο Covid δεν είναι πανδημία κλπ ) (πηγή)

Είναι βέβαιο πως η αντιμετώπιση  της πανδημίας θα αναδείξει διαχειριστικές και εκτελεστικές ατασθαλίες. Ωστόσο η λεπτή ισορροπία μεταξύ μιας φιλελεύθερης δημοκρατικής κριτικής και ενός συμφυρματικού γογγυσμού είναι οριακή. Ο Πλατωνικός στοχασμός προσφέρει μια βάση διαλόγου.  

 

 Info : Πλάτων Πολιτεία .Μετάφραση Ν.Μ.Σκουτερόπουλος σ228-241