Οι φαινότυποι των νάρκισσων

 

Οι «Περιπέτειες της Μεσαίας Τάξης» του Π.Παναγιωτόπουλου προσφέρουν μια διεισδυτική χειρουργική ανάλυση ενός , έτσι κι’ αλλιώς, περίπλοκου ίσως μη ολικά προσβάσιμου φαινομένου: αυτού της λεγόμενης Μεσαίας Τάξης , στην Ελλάδα.

Ο ΠΠ , ακριβώς ,γνώστης των δυσκολιών ,ορίζει με ακρίβεια τους ορισμούς και τις τυποποιήσεις για το αντικείμενο της εργασίας του και από την αρχή επιλέγει τα ανατομικά του εργαλεία με λίγες επιλογές από την εργαλειοθήκη της οικονομετρίας ενώ συγκεντρώνει τον εξοπλισμό μου από την κοινωνική ψυχολογία: συναισθήματα, συνήθειες, συμπεριφορές αποτελούν το βασικό υλικό του. Γράφει σχετικά:

«Η δική μας προσέγγιση εξετάζει τη μεσαία τάξη κυρίως υπό το πρίσμα των πολιτικών συναισθημάτων, εκείνο μιας ναρκισσιστικής προσωπικότητας που στρέφεται στην εξατομίκευση και στην απόλαυση σε περιβάλλον ασφάλειας και ανεμελιάς»  ( σ 73)

Αυτή όμως η ανεμελιά παράγει μεγαλειώδεις αντιφάσεις:

«Οι ταξιδιώτες των αεροπορικών εταιρειών χαμηλού κόστους δεν μπορούν να κατανοήσουν ,για παράδειγμα,ότι η μείωση του κόστους που τους επιτρέπει να μετακινούνται με ιστορικά πρωτόγνωρη συχνότητα και ευκολία σχετίζεται με τη συμπίεση των εργασιακών δικαιωμάτων πληρώματος καμπίνας και την ασφαλιστική υποβάθμιση» ( σ 82)

Η ναρκισσιστική ανεμελιά λειτουργεί ως ελκυστής.

«Τέλος όπως ήδη αναφέραμε οι ίδιο οι πολίτες αυτοτοποθετούνται πλέον εμφατικά και μαγικά στη κατηγορία μεσαία στρώματα , όταν ερωτώνται που πιστεύουν ότι ανήκουν». ( σ 93)

Για τους τεχνικούς της κοινωνιολογίας τη μεσαία τάξη δημιουργεί μεγάλες δυσκολίες.

« Η μεσαία τάξη , τόσο ρευστή και πραγματική επεκτεινόταν καθώς παραλείπαμε να την ονοματίσουμε. «Έτρωγε τα κενά που υπήρχαν μεταξύ ισχυρών και πολύ αδύναμων και έφτιαχνε τη δικής της νέα κουλτούρα , οργάνωνε γύρω από αυτήν το κοινωνικό συμβόλαιο μα διστάσαμε να την υποδεχτούμε στον κόσμο της αναλυτικής και πολιτικής μας νομινότητας» ( σ 96)

Έτσι φτάνουμε στον 21^ο αιώνα.

«Η ελληνική μεσαία τάξη της πρώτης δεκαετίας του 21^ου αιώνα ήταν εκείνη της ποπ χλιδής , της καταναλωτικής φιληδονίας και εντέλει ενός ατομικιστικού ριζοσπαστισμού» (σ 108)

Η μεσαία τάξη είναι «ογκώδη και κοινωνικά κυρίαρχη και ακατανόμαστη»

«Η ολοκληρωμένη εκδήλωση μιας μέσης κουλτούρας που συνόψισε τις κοινωνικές δυναμικές της Μεταπολίτευσης στο σύνολο βρίσκεται ωστόσο στο πρόγραμμα και την αισθητική της ιδιωτικής τηλεόρασης» (σ 121)

Στο  ίδιο μοτίβο δηλαδή την επαφή, ψηλάφηση κατανόηση της μεσαίας τάξης μέσα από τα συναισθήματα , τις πόζες και τα στυλ, με επιλεκτική χρήση της οικονομετρίας  ο ΠΠ συνεχίζει και έτσι ορίζει νέα ταξινομικά σχήματα και δίπολα.

«Όπως θα φανεί και παρακάτω με εξαίρεση τον μεγάλο πλούτο και την μεγάλη φτώχεια που προσδιορίζουν καθοριστικά ταυτότητες αποκομμένες από την υπόλοιπη κοινωνία , οι οποίες δεν τροποποιούνται από καμία πολιτιστική προσθήκη (με άλλα λόγια οι πολύ πλούσιοι και οι πολύ φτωχοί μόνο αυτοί) οι τομείς που προτείνουμε συμπεριλαμβάνουν δυνητικά μια ποικιλία αντιθέσεων ανισοτήτων ,συναισθήματα και τρόπους αυτό-απεικόνησης των υποκειμένων που δύσκολα χωρούν στις καθιερωμένες κατά τα άλλα συστημικές φορολογικές  γεωγραφικές κατηγοριοποιήσεις των κοινωνικών ερευνών» ( σ 222)

Έτσι προκύπτουν ενδιαφέροντα σχήματα : μεσαίοι του ευρώ ή της δραχμής, μεσαίοι με μετρητά ή όχι κατά την τραπεζική αργία, ταξιδιώτες ή εγκλωβισμένοι,upper ανέμελοι και άλλοι κλπ κλπ.

Αφού ορίσει τα αναλυτικά του εργαλεία ( με ένα εξαιρετικό κεφάλαιο για την "ατελή περιέργεια των κοινωνικών επιστημών" (σ295) και εμβαθύνει  τους προβληματισμούς του, ο ΠΠ καταθέτει τις αγωνίες του για το μέλλον της μεσαίας τάξης.

Όμως υπάρχει ένα ενδιαφέρον πρόβλημα:

Εντός αυτού του πλούσιου προβληματισμού η λελογισμένη απόσταση από την «λάντζα» της οικονομετρίας επιτρέπει τόσο εύστοχες ερμηνείες ( πχ η διαυγής ανάλυση του για τον χειμώνα του 08) η ίδια αυτή απόσταση δεν του επιτρέπει να δει, με την ίδια επιμέλεια, υπομερίδες της μεσαίας τάξης που θα διαμόρφωναν ίσως δυνητικά άλλα ενδιάμεσα θετικά σενάρια για το μέλλον. Απουσιάζουν ή έχουν μικρή αναφορά οι αντίστοιχες διεισδυτικές ψηλαφήσεις για υποσύνολα  της μεσαίας τάξης διάσπαρτα στην δημόσια και ιδιωτική οικονομία που συμβάλουν αισθητικά , ηθικά και οικονομικά σε μια παραγωγική σύλληψη με πραγματικά μετρήσιμα θετικά αποτελέσματα. Το εργασιακό ήθος κλάδων υγείας κατά την πανδημία οι συχνά εμφανιζόμενες επιτυχίες μικρών και μεγάλων ελληνικών εταιρειών συγκροτούν μια «πύκνωση» αριστείας που δυνητικά θα μπορούσε να λειτουργήσει θετικά όχι μέσω του «όγκου» αλλά μέσω των μυστηριωδών αδιαφανών μηχανισμών «κοινωνικής κατάλυσης».

Μένοντας και εμβαθύνοντας ο ΠΠ στα συναισθήματα , στον «μύχιο βίο» έχει τελικά κανείς τη γεύση ότι όλα είναι αποτελέσματα ισχυρών ρευμάτων αδράνειας χωρίς να αναφαίνονται πιθανοί πόλοι αντιρρόπησης. Δεν είναι τυχαίο πως μια απλά φιλολογική έρευνα του βιβλίου θα αποκαλύψει πως δύο λέξεις – όροι κυριαρχούν: ναρκισσισμός και φαινότυπος. Προφανώς έχει δίκιο ο ΠΠ να αναζητήσει το «φαίνεσθαι» και «φέρεσθαι» μιας κοινωνικής ροπής προς την κενόδοξη αυτοικανοποίηση που τρικλίζει χωρίς παραγωγικά έδρανα. Ταυτόχρονα όμως ίσως χάνονται από την ενδελεχή περιγραφή του ΠΠ  οι αφανείς   υπαρκτές υπομερίδες της , πραγματικά, ασθμαίνουσας «αριστείας».

 Στα δύο σενάρια ( θετικό αρνητικό) για την μεσαία τάξη όλα φαίνονται να εξαρτώνται κυρίως από την διεθνή κατάσταση. Απουσιάζει μια έστω υπαινικτική περίπτωση μιας «ενδογενούς αναγέννησης» των μεσαίων . Το πολύ πιθανότερο είναι ο ΠΠ να έχει δίκιο. Η πιθανότητα ενισχύεται από την αφοπλιστικά υψηλή ποιότητα της έρευνας του. Όμως και το πιο «τεχνικό» κείμενο ενίοτε δημιουργεί την προσδοκία ενός μέλλοντος. Άραγε είναι τόσο απίθανο η μεσαία τάξη να επηρεαστεί από τις υπάρχουσες , ορατές νησίδες «αναγέννησης» έτσι ανεξάρτητα από τις διεθνείς συνθήκες να μετασχηματιστεί θετικά;

Info: Π.Παναγιωτόπουλος Περιπέτειες της μεσαίας τάξης.Επίκεντρο 2021  

Image: Slava Fokk