Η αέναη επικαιρότητα της Παλαμικής πλατυρρημοσύνης.

 

Καθώς η συγκυρία ξεδιπλώνεται μέσα από τα πολύπτυχα διλήμματα της, υπάρχουν επίδικα που επιμένουν να στέκονται παραλυτικά άλυτα . Το μεγαλύτερο από αυτά είναι το λεγόμενο εθνικό που περιλαμβάνει ανοικτά πολλαπλά ερωτήματα:

Τι κάνουμε με την Τουρκία : Συνεννόηση ή προετοιμασία για μια τελική λύση;     

Πως λύνεται το δημογραφικό : Εκλεκτική ενσωμάτωση μεταναστών ή υποστήριξη της ιθαγενούς ελληνικής οικογένειας;

Ενώ τα ερωτήματα τίθενται στο δημόσιο διάλογο είναι φανερό πως υπάρχει μια ατμόσφαιρα αναβολής μιας «καθαρής απόφασης» ή μια ισορροπία ταυτόχρονων επιλογών και από τα δύο μέρη του διαζευκτικού διλλήματος. Θα μπορούσαμε να μιλήσουμε για ενός τύπου «σύγχυση» ή «παράλυση».

Είναι αυτή η κατάσταση πρωτοφανής;

Ελλοχεύει μια καταστροφή από αυτή τη δυσθυμία επιλογής;

Για την απάντηση ας πάμε μόνο 115 χρόνια πίσω:

Το 1906 ο Κ.Παλαμάς δημοσιεύει τον «Δωδεκάλογο του Γύφτου» : μια γιγαντιαία ποιητική σύνθεση κτισμένη στο ύφος της εποχής που όμως έχει μια ενδιαφέρουσα λεπτομέρεια. Το κείμενο του Δωδεκάλογου είναι ουσιαστικά δεκατρία  μέρη καθώς ο Παλαμάς ενσωματώνει ως Πρόλογο ένα μοναδικό κείμενο. Το κείμενο είναι ταυτόχρονα επεξηγηματική εισαγωγή , προσωπική εξομολόγηση για την έμπνευση, κριτική ανάλυση των συμφραζομένων , πραγματολογικό υλικό για τα ερεθίσματα , τις πηγές αλλά και την τεχνική της σύνθεσης. Σχεδόν προδρομικά ο Παλαμάς θραύει τα όρια των μορφών του λόγου και τοποθετεί εντός του ποιητικού έργου ένα μοναδικό διεσταλμένο αυτοαναφορικό κριτικό δοκίμιο.

Μια βαθύτερη ματιά στο συνολικό τέχνημα , πρόλογο και δώδεκα μέρη, δείχνει πως αυτή η σύγχρονη παραλυτική απορία για την επίλυση του πολύπτυχου εθνικού θέματος , ευρίσκεται αυτούσια στον «Δωδεκάλογο» . Μάλιστα η αδρότητα και αμεσότητα του Παλαμικού λόγου υπογραμμίζει τη ριζική φύση του παραλυτικού διλλήματος.

Στον Πρόλογο ο Παλαμάς έχει μια σαφή αναφορά για την ανάγκη μιας «εθνικής ποίησης» που ακουμπά στην Εθνική Ιστορία και είναι «ηρωική».

Γράφει ακριβώς:

Μα η αλήθεια αυτή δε μ’ εμποδίζει να στοχάζομαι πως η εθνική μας ποίηση θ’ αποχτήσει τα πολυτιμότερα λουλούδια της, αν ακολουθήσει την παραγγελία του Βαλαωρίτη· * αν ακουμπήσει στην Εθνική Ιστορία, αν γίνει «ηρωική, τουτέστιν επική». Ο μελλόμενος μεγάλος ποιητής της Ρωμιοσύνης, ο βασιλιάς των ποιητών της, θα βρεθεί πως αντάμωσε με τη λεβέντικη πνοή του «Διάκου» και του «Φωτεινού» τη συνθετική δύναμη των «Ελεύτερων Πολιορκημένων». Τα μεγάλα εθνικά ιδανικά, όταν ανθίζουν και ζούνε στο σπίτι του καθενός, ο ποιητής τούς χτίζει παλάτια· τα μεγάλα εθνικά ιδανικά, όταν ξεπέφτουν, κι ο καθένας τα διώχνει από το σπίτι του, ο ποιητής τα παίρνει στο καλύβι του και άσυλο τους δίνει. 

Κι όμως εντός των ποιητικών μερών του «Δωδεκάλογου» υπάρχουν αυτούσιοι ύμνοι ενός υψηλόφρονος διεθνισμού των απάτριδων ,μιας οργανικής οικουμενικότητας των νομάδων «Γύφτων» που κείνται πέραν των Πατρίδων.

Ενδεικτικά:

Είμαστ’ εμείς οι αθάνατοι απολίτιστοι·κι οι Πολιτείες λημέρια των ακάθαρτων,κι οι Πολιτείες ταμπούρια των κιοτήδων·στη στρούγκα λυσσομάνημα και φαγωμός λύκων, σκυλιών, προβάτων και τσοπάνηδων.Γιούχα και πάλε γιούχα των πατρίδων!

Το «γιούχα και πάλε γιούχα των πατρίδων» επαναλαμβάνεται πέντε φορές σε διάφορες στροφές στο «Πανηγύρι της Κακάβας».

Ο ίδιος ο Παλαμάς στον Πρόλογο έχει μιλήσει για τη «πλατυρρημοσύνη» του Δωδεκάλογου του. Με το λόγιο αυτό προσδιορισμό μας ειδοποιεί για το εύρος των μηνυμάτων του. Καθόλου τυχαία μετά την αποθέωση της απάτριδος νομαδικότητας ακολουθεί ο «Λόγος ‘Ογδοος» με τον τίτλο «Προφητικός» που αποτελεί μια ποιητική σύνδεση και το παρελθόν και μέλλον της Ελλάδος.

Είναι φανερό πως η  Παλαμική «πλατυρρημοσύνη» δεν είναι λογοτεχνικό εύρημα. Αντανακλά ένα βαθύτερο ιστορικό ερώτημα που διατρέχει όλα τα επίπεδα : Η γεωγραφία , οι κοινωνία, ο σχηματισμός του «Ελληνισμού» εμπεριέχει ως τύπο αθεράπευτου ιστορικού τραύματος ένα διαρκές διερώτημα «εθνικό ιθαγενές  ή κοσμοπολίτικο διεθνές». Το διερώτημα διασχίζει με ένα τρόπο αυθεντικό τον Παλαμικό «Δωδεκάλογο» . Με μια κλειστή ταξινομική διάθεση θα μπορούσαμε να μιλήσουμε για μια διαρκή σχιζοθυμία.

 Photo: courtesy K.Patsios

Το πανηγύρι της Κακάβας ( σύνδεσμος)