Σταθερότητα και δομή εντός ενός χαοτικού λόγου. ( Μ.Κατσαρός Πας -Λακίς- Michelet )

 

 

Ο Μιχάλης Κατσαρός, χαρακτηριστικός ποιητής της α’ μεταπολεμικής γενιάς, γεννήθηκε το 1919 στην Κυπαρισσία, αλλά από το 1945 εγκαταστάθηκε στην Αθήνα, όπου έζησε μέχρι το θάνατό του το 1998. Αριστερός στις πολιτικές πεποιθήσεις του, έλαβε στη διάρκεια της Κατοχής μέρος στην Αντίσταση.

Δε θα ήταν υπερβολή να πούμε ότι ο Κατσαρός, παρότι έγραψε και τύπωσε 15 βιβλία, είναι ουσιαστικά ποιητής ενός μόνο βιβλίου, της συλλογής Κατά Σαδδουκαίων, το οποίο αρκεί, ωστόσο, να τον χαρακτηρίσει σπουδαίο ποιητή. Η ποιητική παραγωγή του Κατσαρού θα μπορούσε να χωριστεί σε δύο φάσεις, που διακρίνονται μεταξύ τους μ’ ένα μεγάλο διάστημα σιωπής. Η πρώτη περιλαμβάνει τα 3 πρώτα βιβλία του, από το 1949 έως το 1956 (ή λίγο αργότερα με κάποιες δημοσιεύσεις σε λογοτεχνικά περιοδικά), και η δεύτερη το διάστημα από το 1975 μέχρι το 1997, που περιλαμβάνει τα υπόλοιπα 12 βιβλία του.

Η δεύτερη περίοδος δεν έχει να εμφανίσει κάτι αξιόλογο ποιητικά, καθώς δεν υπάρχει ούτε λογικός ειρμός ούτε δυνατότητα προσδιορισμού τόσο του λόγου του όσο και του κλίματος που επιδιώκει. Η γραφή του δεν είναι καν υπερρεαλιστική της αυτόματης γραφής, είναι αυθαίρετη, χωρίς ακολουθία νοημάτων και χωρίς στόχο. Δύσκολα βρίσκει κανείς εδώ ολοκληρωμένα ποιήματα, ενώ διασώζονται ένθεν κακείθεν κάποιοι στίχοι. Β.Στεργίοπουλος In gr

To 1973 εκδίδεται το «Πας Λακίς Michelet» , γραμμένο το 1967. Το βιβλίο ορίζεται με τον υπότιτλο «Φιλοσοφικαί Ιδέαι και Μορφαί» και είναι σε πεζό λόγο σε ύφος δοκιμίου. Οι τρεις ενότητες διαιρούνται σε  13 υποκεφάλαια . Η πρώτη ανάγνωση αποκαλύπτει ένα πληθωρικό λόγο αυθαίρετο , ασυνεχή με  αναπάντεχες νέες αναφορές με πολλούς επικαλυπτόμενους στόχους.  Το κείμενο έχει στοιχεία παραληρήματος .Το βιβλίο δεν έχει επανεκδόσεις έκτοτε. Υποστηρίζω πως το χαοτικό αυτό κείμενο έχει τελικά ένα σχέδιο-σκελετό ,μια θεματολογία που αναπτύσσεται παλινδρομικά χρησιμοποιεί  σταθερές τεχνικές .

Ας δούμε τα θεμέλια του κειμένου:

Οι Πας Λακίς Michelet είναι φυσικά πρόσωπα σε μια χρονολογική σειρά παλαιότητας ( Ο Πας είναι αρχαιότερος ) . Είναι τρεις φιλοσοφικές μορφές με διαφορετικά προτάγματα ο καθένας. Τα ονόματα είναι άκλιτα  ,παρότι η καθαρεύουσα θα επέτρεπε ενδιαφέρουσες αναπτύξεις ( Ο Λακίς , του Λακίδος κλπ) . Τα άκλιτα ονόματα σηματοδοτούν ότι οι μορφές αυτές έχουν ένα χαρακτήρα και μια σήμανση εποχής.

Οι τρεις εποχές είναι  :

Μια αρχεγονική εποχή που ορίζεται ως χώρα-κόσμος με ιδεολογικό επικυρίαρχο τον Πας. Η χώρα κατοικείται μόνο από άντρες που διαθέτουν κυρίως μονοσύλλαβα ονόματα και σπανίως δισύλλαβα.  Στον κόσμο του Πας λειτουργεί ένας τύπος αιθέρα ή Ραιχικής οργόνης η οποία έχει δύο αναβαθμούς : τον Αρφ και τον Μεμ. Στον ίδιο κόσμο λειτουργεί μια μηχανή μετασχηματισμού ενέργειας που αποκαλείται ιματζότ . Παράλληλα έχουμε τα εξαγγελτήρια που είναι ταυτόχρονα τόποι εξαγγελίας αλλά και οι ίδιες οι εξαγγελίες. Ο Πας διατυπώνει την αρχή : «Μη γράφετε , μη δράττετε μη πιστεύετε στα Σαβ και Μπασαβ».  Η εποχή του Πας σηματοδοτείται με το όραμα κατασκευής του λεγόμενου Απρόσιτου Ναού ,ενός ναού που λειτουργεί χωρίς πιστούς

Η δεύτερη εποχή έπεται χρονολογικά, Σ’ αυτήν απουσιάζουν τα Αρφ , τα Μεμ η μηχανή Ιματζοτ. Η εποχή χαρακτηρίζεται από ένα σύνολο ιδεών και αποφθεγμάτων διατυπωμένων από τον Λακίς . Οι ιδέες αυτές διατυπώνονται υπό τη μορφή μικρών ιστοριών στο ύφος του Ζαρατούστρα του Νίτσε και συγκροτούν τη ονομαζόμενη «Σοφία Λακίς». Τα κείμενα της Σοφίας είναι γραμμένα σε απλή δημοτική και είναι απολύτως συνεχή με ειρμό .Αυτόνομη η Σοφία Λακίς είναι ένα «στρωτό» ομαλό κείμενο. Εντός της Σοφίας γίνονται αναφορές στο Κάμα Σούτα ( όχι Σουτρα)  *οι αναφερόμενοι είναι Γιόνες ( Ίωνες) ενώ ο Γιον ( Ίων) συνομιλεί με ένα ερημήτη κάτοχο της Σοφίας.

Η  Τρίτη εποχή ακολουθεί και χαρακτηρίζεται από τον ερευνητή φιλόσοφο Michelet ( Μιχάλης ;  ) .  Ο Michelet έχει σαφείς σχέσεις με τη  Ρ Λούξεμπουργκ , και εμφανίζεται μυστηριωδώς είτε στη Ρωσία της Μεγάλης Αικατερίνης ή στη Μάνη και τον Άθωνα. Έχει νομαδικό τσιγκάνικο ή ινδιάνικο τρόπο ζωής.  . Έχει διάγει μια σκοτεινή περίοδο στον Καύκασο. Επηρεάζεται από τη προφορική παράδοση της Σοφίας Λακίς και Πας , αλλά τις «κοινωνιστικές ιδές» του 19^ου αιώνα αλλά έχει προσκολληθεί ιδεολογικά «ως βεντούρι» ( υδραυλικό μηχανισμό) προς ιδέες από το Χογκ- Κονγκ ( Κίνα;  ) .  Είναι σαφές πως σκιαγραφείται ένας τρέχων Μιχάλης Κατσαρός που βυθίζεται αυτοαναφορικά στο πλέγμα ιδεών του βιβλίου.  Η αυτοναφορικότητα έχει ήδη αναδυθεί από τα προηγούμενα κεφάλαια όπου ο συγγραφέας με άλλη γραμματοσειρά και ύφος κάνει ένα εκτενή κριτικό σχολιασμό στα «στρωτά κείμενα» της Σοφίας Λακίς. Ο σύγχρονος Michelet περιγράφεται και ως ιδιότυπος Χριστιανός που ήρθε σε διαμάχη με Καρδιναλίους.

Στο κείμενα αυτά , χρησιμοποιείται  η Δημοτική ( Σοφία Λακίς)  και η απλή Καθαρεύουσα ( όλο το υπόλοιπο) . Στο βιβλίο χρησιμοποιούνται τρεις διαφορετικές γραμματοσειρές . Σε  δύο εγκιβωτισμένα κείμενα, κριτικής της Σοφίας Λακίς γραμμένα σε ύφος σύγχρονης λογοτεχνικής κριτικής με πυκνές ιστορικές αναφορές του 20 αιώνα έχουμε τυπογραφική σειρά υποσημειώσεων, η Σοφία Λακίς είναι σε αραιή σειρά και το υπόλοιπο σε μια κύρια  γραμματοσειρά

Έχουμε λοιπόν μια οιονεί κοσμολογία με στοιχεία συγκρητισμού ( Βίβλου και Ουπανισάντ) . Μια εκκίνηση από ένα κόσμο δυναμικό με μετασχηματισμούς ενέργειας και ένα αίτημα Νιρβάνα ( μη διαβάζετε, μη δράττετε) προς ένα κόσμο αφορισμών και καθαρών γνωματεύσεων και τέλος σε ένα σύγχρονο κόσμο που ταλαιπωρείται από το δίλλημα «καταστροφή ή ανόρθωση» . Σε αυτόν το σύγχρονο κόσμο ο Michelet (Μιχάλης) αιωρείται ιδεολογικά καθώς συνυπάρχουν εντός του όλες οι προηγούμενες εποχές ( Πας και Λακίς) και οι τρέχουσες ιστορικές συντεταγμένες ( κοινωνισμός, αγκύρωση σε πραγματικούς τόπους). Έτσι όταν ο Michelet  τελικά εμπλέκεται στην υλοποίηση του αρχεγονικού προτάγματος της κτίσης του Απρόσιτου Ναού, ως αστός περατώνει το έργο του με τη διευκρίνιση πως οι ιδέες δεν απευθύνονται στο ευρύ κοινό.

Παρότι υπάρχει ένα πλήθος αναφορών και συμβολισμών που απαιτούν μια περαιτέρω εργασία, είναι φανερό πως έχουμε με μια πολύ πιο σταθερή κειμενική δομή από φαίνεται αρχικά. Ο παραληρηματικός χαοτικός λόγος μεταβάλλεται ανά εποχή: Η εποχή Πας βρίθει από καινοφανή ονόματα, καταστάσεις επιστημονικής φαντασίας και υπερρεαλισμού . Η φάση Michelet έχει ένα πλήθος ιστορικών πολιτικών υπαινιγμών και συμβολισμών με σαφείς σύγχρονες αγκυρώσεις. Το κείμενο παραπέμπει σε μια εκτραχηλισμένη αποσυνθεμένη Πολιτική Θεολογία τύπου Benjamin .

Συμπερασματικά, η λεγόμενη σκοτεινή περίοδος του Κατσαρού δεν σηματοδοτεί απλά ένα έργο χωρίς έρμα, αλλά φαίνεται πως υπάρχουν ιδιοσυγκρασιακές τεχνικές και νοηματικές αναζητήσεις. Είναι ενδιαφέρον πως αναφαίνονται  προδρομικά στοιχεία: Η Εποχή Πας με τα μονοσύλλαβα ονόματα  (2), μοιάζει πολύ με τη εποχή μας των e-moji , των συμπυκνωμένων παραφθορών της γλώσσας. Στις διαγώνιες ιστορικές αναφορές , που ευρίσκονται στο τρίτο «ιστορικό-γειωμένο» μέρος Michelet, o ποιητής προσημαίνει , με το δικό του χαοτικό τρόπο, συγκεκριμένες μεταβολές , όπου είναι σαφές πως ενυπάρχουν στοιχεία πολιτικής ανάλυσης της συγκυρίας . (1)

Το ίδιο το βιβλίο αυτό έχει ακόμα ένα τεράστιο υλικό συμβόλων, αναφορών, συνειρμών, για το οποίο η ανάλυση μπορεί να αναδείξει περισσότερα.

 

1.-Ονόματα προσώπων εποχής Πας : Μαν, Σαβ, Μπασάβ,Αγν,Ακν, Πορ,Ροπ,Ματ , Σομ ( ονομασία Ιερού) , Γανόμ-Γκανόμ, Σαμαρ-Νταλακέζα ( ιερές εκφωνήσεις) ,Θαν,Κοθνς,Σαρ,Σου.

2.-Προδιαγράφεται μια στροφή του κόσμου προς το Χονγκ Κονγκ ( Κίνα) , Τουρκία του Γκορουμ ( Ισλάμ) Σομαλία ( Αφρική)

* Το ερωτικό στοιχείο υπολανθάνει στο κείμενα .Υπάρχουν αναφορές για την ομοφυλοφιλία , ( ερωτευμένοι άντρες με άντρα) και μια  αναφορά για σωματική ερωτική επαφή  άνδρα  με  έφηβο.